فارسی هشتم درس 7 آزادگی

درس هفتم ، آزادگی :

خارکش پیری با دلق درشت

پشته‌ ای خار همی برد به پشت

پیرمردی که لباس پشمی خشنی پوشیده بود ،

کوله باری از خار را با خود حمل می کرد .

قافیه : درشت ، پشت

ردیف : -

تعداد جمله :1

خارکش پیری ، با دلق درشت پشته ای خار به پشت

همی برد .

آرایه :

جناس پشت و پشته

مراعات نظیر خار و خارکش

لنگ ‌لنگان قدمی برمی‌داشت

هر قدم دانهٔ شکری می‌کاشت

پیرمرد باهر قدمی که برمی داشت خدا را شکر

می کرد .

قافیه : برمی داشت ، می کاشت

ردیف : -

تعداد جمله : 2

هر مصراع ، یک جمله

آرایه :

اضافه ی تشبیهی : دانه ی شکر ، شکر به دانه

تشبیه شده است .

شکر : رکن اول تشبیه

دانه : رکن دوم تشبیه

جناس داشت و کاشت

کای فرازندهٔ این چرخ بلند!

وی نوازندهٔ دل‌های نژند!

ای خدایی که این روزگار و آسمان رابرافراشته ای ،

ای آرامش دهنده ی دل های غمگین ،

قافیه : بلند ، نژند

ردیف : -

تعداد جمله : 2

هر مصراع یک جمله ( شبه جمله )

آرایه :

کنم از جیب نظر تا دامن

چه عزیزی که نکردی با من

به تمام وجود خود توجه می کنم ، می بینم که با

من بسیار بزرگواری کردی .

قافیه : دامن ، من

ردیف : -

تعداد جمله : 2

از جیب تا دامن نظر کنم

چه عزیزی که با من نکردی

آرایه :

مراعات نظیر : جیب و دامن

از جیب تا دامن نظر کردن ، کنایه از توجه به

وضعیت خود

در دولت به رخم بگشادی

تاج عزت به سرم بنهادی

مرا خوشبخت کردی و عزت و بزرگی دادی .

قافیه : بگشادی ، بنهادی

ردیف : -

تعداد جمله : 2

هر مصراع ، یک جمله است .

آرایه :

اضافه ی تشبیهی : تاج عزت ، عزت به تاج تشبیه

شده است .

عزت : رکن اول تشبیه

تاج : رکن دوم تشبیه

حد من نیست ثنایت گفتن

گوهر شکر عطایت سفتن

من در حدی نیستم که بتوانم تو را ستایش کنم و

نعمت هایت را شکر گویم

قافیه : ثنایت ، عطایت

گفتن ، سفتن

ردیف : -

تعداد جمله : 2

ثنایت گفتن ، حد من نیست

گوهر شکر عطایت سفتن ( حد من نیست ، حذف

شده است . )

آرایه :

گوهر شکر : اضافه ی تشبیهی ، شکر به گوهر

تشبیه شده است .

شکر : رکن اول تشبیه

گوهر : رکن دوم تشبیه

مراعات نظیر : گوهر ، سفتن

نوجوانی به جوانی مغرور

رخش پندار همی‌راند ز دور

نوجوانی با غرور به پیرمرد نزدیک شد .

قافیه : مغرور ، دور

ردیف : -

تعداد جمله : 1

نوجوانی به جوانی مغرور رخش پندار ز دور

همی‌راند .

آرایه :

جناس : گفتن و سفتن

رخش پندار : اضافه ی تشبیهی ، پندار به رخش

تشبیه شده است .

پندار : رکن اول تشبیه

رخش : رکن دوم تشبیه

مراعات نظیر : نوجوان ، جوانی ، مغرور ، پندار

آمد آن شکرگزاریش به گوش

گفت کای پیر خرف گشته ، خموش !

جوان شکرگزاری پیرمرد را شنید و به او گفت :

ای پیرمرد کم عقل ، ساکت باش .

قافیه : گوش ، خموش

ردیف : -

تعداد جمله : 4

آن شکرگزاریش به گوش آمد

گفت

کای پیر خرف گشته ،

خموش!

آرایه :

خار بر پشت ، زنی زین سان گام

دولتت چیست ، عزیزیت کدام؟

( استفهام انکاری )

خار بر پشتت نهاده ای و به سختی راه می روی !

تو خوشبختی و بزرگی نداری .

قافیه : گام ، کدام

ردیف : -

تعداد جمله : 4

خار بر پشت ( نهاده ای ، حذف شده است . )

زین سان گام زنی

دولتت چیست

عزیزیت کدام ؟ ( است ، حذف شده است . )

آرایه :

عمر در خارکشی باخته‌ای

عزت از خواری نشناخته‌ای

هنوز تفاوت خواری و سربلندی را نمی دانی ؛ تو

عمرت رادرخارکشیاز دست دادی . ( زندگی را

تلف کرده ای و بیهوده گذرانده ای)

قافیه : باخته ای ، نشناخته ای

ردیف : -

تعداد جمله : 2

هر مصراع ، یک جمله است .

آرایه :

جناس : خوار و خار

تضاد : خواری و عزت

باختن کنایه از ، از دست دادن

پیر گفتا که چه عزت زین به

که نی‌ام بر در تو بالین نه ؟

( استفهام انکاری )

پیر گفت : هیچ سربلندی بهتر از این نیست که

محتاج به کسی چون تو نیستم .

قافیه : به ، بالین نه

ردیف : -

تعداد جمله : 3

پیر گفتا که

چه عزت زین به

که بر در تو بالین نه نی‌ام ؟

آرایه :

بالین نه ، کنایه از محتاج

کای فلان! چاشت بده یا شامم

نان و آبی که خورم و آشامم

که ای فلانی به من صبحانه یا شام بده تا من نان و

آبی بخورم و بیاشامم .

قافیه : شامم ، آشامم

ردیف : -

تعداد جمله : 5

کای فلان!

چاشت بده

یا شامم ( بده ، حذف شده است . )

نان و آبی که خورم

و آشامم

آرایه :

مراعات نظیر : چاشت ، شام ، نان ، آب ، خورم ،

آشامم

شکر گویم که مرا خوار نساخت

به خسی چون تو گرفتار نساخت

خدا را شکر می گویم که مرا خوار و ذلیل نساخت

و گرفتار انسان پستی مثل تو نکرد .

قافیه : خوار ، گرفتار

ردیف : نساخت

تعداد جمله : ۳

۱- شکر گویم

۲- که مرا خوار نساخت

۳- به خسی چون تو گرفتار نساخت

آرایه :

تشبیه ، خسی چون تو ، تو ( جوان ) به خس

تشبیه شده است .

تو : رکن اول تشبیه

خس : رکن دوم تشبیه

چون : رکن چهارم تشبیه

به ره حرص شتابنده نکرد

بر در شاه و گدا بنده نکرد

داد با اینهمه افتادگی‌ام

عز آزادی و آزادگی‌ام

با وجود ضعف و ناتوانیم به من آزادی و بی نیازی

بخشید .

قافیه : افتادگی ام ، آزادگی ام

ردیف : -

تعداد جمله : 1

با این همه افتادگی‌ام ، عز آزادی و آزادگی‌ام داد .

آرایه :

مراعات نظیر : آزادی ، آزادگی