ریشه ی بعضی از کلمات پر کاربرد

ریشه واژه های “مرد، زن، پسر، دختر، پدر، مادر “در فارسی و عربی

مرد، هم ریشه با واژه مَرگ است.مرد بیش از زن به مرگ نزدیک است زیرا بیرون از خانه و در جست و جوی برآوردن نیازهای خانواده است.

زَن از زادن و زندگی است. زن، زادن و زندگی هم ریشه اند.

دُختر از ریشه «دوغ» است که در میان مردمان آریایی به معنی«شیر «بوده و ریشه  واژه ی دختر «دوغ دَر» بوده به معنی «شیر دوش» زیرا در جامعه کهن ایران باستان کار اصلی او شیر دوشیدن بود. به  daughter  در انگلیسی توجه کنید. واژه daughter  نیز همین دختر است.  gh در انگلیس کهن تلفظی مانند تلفظ آلمانی آن داشته و  «خ» گفته می شده. در اوستا این واژه به صورت دوغْذَر  doogh thar  و در پهلوی دوخت. دوغْدَر در اثر فرسایش کلمه به دختر تبدیل شده است.

اما واژه پسر، شاید چیزی مانندِ «پوسْتْ دَر» بوده است. کار کندن پوست جانوران بر عهده پسران بود و آنان چنین نامیده شدند. «پوستْدَر» برای سادگی تلفّظ  به«پسر» تبدیل شده است. در پارسی باستان puthra   پوثرَ ، در زبان پهلوی  پوسَر  و پوهر  و در هند باستان پسورَه است  . در گویش تاتی اشتهارد هنوز به پسر می گویند «فور» و  در سنگسر «پور» می گویند.

در کردی فَیلی هنوز پسوند «دَر» به کار می رود. مانند «نان دَر» که به معنی «کسی است که وظیفه نان آوری خانواده را بر عهده دارد.»

حرف «پِ» در «پدر» این گونه می نماید که از ریشه واژه «پاییدن» است. «پدر» به معنی پاینده «کسی که می پاید.» کسی که مراقب خانواده اش است و آنان را می پاید. پدر در اصل پایدر یا پادر بوده و جالب است که تلفظ «فاذر» در انگلیسی بیشتر به «پادَر» شبیه است تا تلفظ فارسی «پدر».

خواهر (خواهَر) از ریشه «خواه» است یعنی آنکه خواهان آسایش خانواده است. «خواه + َر  یا ار ». در اوستا خواهر به صورت خْوَنگْهَر آمده است. در لُری حرف واو در «خوار» یا «هُوار» هنوز تلفظ می شود. در کردی ایلام و کرمانشاه «خْوِشِگ» گفته می شود که باز هم حرف واو تلفظ می گردد.

بَرادر نیز شاید در اصل «بَرا + در» باشد. یعنی کسی که برای ماکارانجام می دهد.کارانجام دهنده برای ما وبرای آسایش ما.

«مادر» نیز شاید به معنای  «پدید آورنده ی ما» باشد.

شاید پذیرش معنای پدر و مادر و دختر و برادر با توجه به کلمات انگلیسی FATHER / MOTHER / DAUGHTER /brother تا اندازه ای دشوار باشد. اما خوب است بدانیم که جایگاه اصلی آریاییان که احتمالاً شمال دریای مازندران بوده است  به سرزمین ایران نزدیک تر است تا سرزمین اروپا و آریاییانی که به اروپا کوچیدند زبانشان با مردمان بومی آنجا آمیزش یافت و واژگانی نوین در زبانشان پدید آمد. البته در ایران نیز همین حالت بود ولی کمتر.

هرچند اقوامی دارای زبانهای آریایی پیش از مهاجرت آریاییان در ایران بودند  ولی در اروپا که سرزمین آبادتری بود اقوام بیشتری به نسبت ایران در آن وجود داشت که زبانهای دیگری داشتند و زبان آریاییان در آمیزش با آنان بیشتر دگرگون شد. ضمناً این چند واژه در همه جای ایران این گونه تلفّظ نمی گردد. مثلاً کردها به مادر می گویند دالِگ،دایْک به پدر می گویند باوْگ یا باوْک به خواهر می گویند خْوِشِگ یا خْوِشِک به برادر می گویند بِرا به پسر می گویند کُر. برای دختر چند واژه دارند. دویَت (با ادغام یاء و واو) / کَنیشک / کِچ / کیژ . در تاتی، گیلکی و دیگر زبانهای ایرانی جز فارسی نیز مانند کردی کلمات دیگری وجود دارد. مانند ریکا و کیجا به معنی پسر و دختر در شمال ایران.

جالب است که در عربی «رَجُل: مرد» با  «رِجْل: پا» هم ریشه است زیرا از اعضای بدنش پاهایش بیش از دیگر اندامها در خدمت او بودند. وظیفه اصلی مرد شتاب به این سو آن سو برای یافتن خوردنی بوده است.

«اِمرَأه» نیز مؤنّثِ «اِمرَأ: انسان» است. پس «امرأه» یعنی «انسان مؤنث».

در عربی نیز «اِبن: پسر» با گرفتن تاء تأنیث به «اِبنه» تبدیل شده است و «ابنه» نیز به «بِنْت» تغییر کرده است. پس «بَنات» به معنی «دختران» در اصل جمع «ابنه»  و به صورت «اِبنات» بوده سپس به «بَنات» تغییر شکل داده است.

جالب است که در عربی نیز همچون فارسی معنای لَبَن تغییر کرده و در کاربرد امروزی لبن به معنی شیر نیست. در عراق «لَبَن» که کوتاه شده «لَبَن رائب» است به معنی «دوغ» است و گاهی منظور عرب از لبن، ماست است و امروزه در عربی به شیر خوردن می گویند: «حَلیب». ماست نیز در گویش معلی عراق «رَوبه» و در عربستان سعودی «زُبادی» گفته می شود.

 اما «نِساء، نِسوان و نِسوَه» جمع های مکسّری هستند که از جنس خود مفردندارند.پس ناچاریم که مفرد آن ها را «امرأه» بگیریم.