آرایه ها قافیه و ردیف شعر زنگ آفرینش درس اول

                     فارسی هشتم : درس 11 ، شیر حق       

 

                                             

 

1 - از علی آموز اخلاص عمل

   شیر حق را دان منزه از دغل

قافیه : عمل ، دغل

ازعلی (ع) پاکی نیت و کردار را بیاموز و بدان که شیر خدا ( لقب حضرت علی (ع) ) از

هر گونه ناراستی  و فریب کاری پاک است.

 

2 - در غزا بر پهلوانی دست یافت

    زود شمشیری برآورد و شتافت

قافیه : یافت ، شتافت

آرایه ی ادبی :

                مراعات نظیر : غزا – شمشیر

                واج آرایی مصوت « آ »  

درجنگی با پهلوانی روبه رو شد ، باسرعت شمشیرش را بیرون کشید و با شتاب به

سوی او دوید .

            

 3 - او خدو انداخت بر روی علی

      افتخار هر نبی و هر ولی

قافیه : علی ، ولی 

آرایه ی ادبی :

               جناس : علی ، ولی

               مراعات نظیر : علی ، نبی ، ولی

آن مرد ، آب دهانش را بر صورت حضرت علی (ع) که افتخار انبیا و اولیای خدا بود ،

انداخت .

 

4 - در زمان انداخت شمشیر آن علی

      کرد او اندر غزایش کاهلی

قافیه : علی ، کاهلی

آرایه ی ادبی :

                مراعات نظیر : غزا – شمشیر

علی ( ع ) فورا شمشیرش را انداخت و در جنگیدنش درنگ کرد.

 

5 - گشت حیران آن مبارز ، زین عمل

وز نمودن عفو و رحم بی محل

قافیه : عمل ، بی محل

آن مرد جنگجو از این رفتار علی (ع) و بخشش و مهربانی دور از  انتظار  حیرت زده

شد.

 

6 – گفت : « برمن تیغ تیز افراشتی

    از چه افگندی ، مرا بگذاشتی ؟ »

قافیه :

آرایه ی ادبی :

               جناس : تیغ ، تیز

               تضاد : افراشتی ≠ افکندی

               واج آرایی صامت « ت »

 ( جنگجو ) گفت : شمشیر تیزت را برابر من بالا برده بودی ، چرا آن را انداختی و مرا

رها کردی؟

 

7 - گفت : « من تیغ از پی حق می زنم

      بنده ی حقم نه مأمور تنم

قافیه :

آرایه ی ادبی :

             واج آرایی صامت « ت »

علی(ع) گفت : من برای خدا شمشیر می زنم و بنده ی خدا هستم نه بنده ی جسم

و هوس های آن.

 

8 - شیر حقم ، نیستم شیر هوا

   فعل من بر دین من باشد گوا

قافیه : هوا ، گوا

آرایه ی ادبی :

         تکرار : شیر ، من

         واج آرایی مصوت « ی »

         تشخیص : شاهد و گواه بودن به فعل و عمل نسبت داده شده است .

                     ( فعل من گواه باشد )  

         تشبیه من ( حضرت علی ع ) به شیر

گوا ، مخفف گواه

من شیر خدا هستم ( شیر خدا ، لقب حضرت علی ( ع ) ) و شیر هوس های انسانی

( در اینجا : خشم ) نیستم و رفتار من شاهد و گواه دین وعقیده ی من است.

 

9 - باد خشم و باد شهوت ، باد آز

     برد او را که نبود اهل نماز

قافیه : آز ، نماز

آرایه ی ادبی :

            اضافه ی تشبیهی : باد خشم ، باد شهوت ، باد آز

            نبود اهل نماز ، کنایه از دیندار نبودن

وسوسه ی خشم ، خواهش های نفسانی و حرص وطمع ، آن کسی را که دیندار

نیست ، از راه به در می کند .

 

10 - چون درآمد در میان ، غیر خدا

       تیغ را دیدم نهان کردن سزا

قافیه : خدا ، سزا

آرایه ی ادبی :

           واج آرایی صامت « د » و مصوت « آ »

           نهان کردن تیغ ، کنایه از نجنگیدن

وقتی پای چیزی جز خدا ( یعنی خشم ) به میان آمد ، دیدم ، سزاوارتر

     است که شمشیرش را پنهان کنم . ( یعنی خواستم فقط در راه رضای خدا

شمشیرم را پایین بیاورم نه به خاطر خشم خودم . )

 

 

                 دانش زبانی :

گفتیم ساختمان هر گروه اسمی به این ترتیب است :

وابسته ی پیشین + هسته + وابسته ی پسین

هسته ی هر گروه اسمی ، همیشه یک اسم است .

هر هسته می تواند به تنهایی در گروه اسمی به کار رود ، 

یا همراه وابسته های خود .

 

                    

برای تشخیص هسته دو قانون داشتیم :

1 – در گروه هایی که کسره ی اضافه ( ــِـ ) داریم ، معمولا اولین واژه ی

      کسره دار ، هسته است . ( غیر از واژه های : برایِ ، تمامِ ، همه یِ ،

کلِّ )  مانند :

            هر گلِ سرخِ باغچه یِ مادربزرگ

            تمامِ گل هایِ سفیدِ گلدان

            پنج کلاسِ بزرگ

            همه یِ دفترهایِ دوخطِ زبانِ انگلیسی

            کلِّ بچه هایِ مدرسه یِ سماییان

            درختِ کاجِ حیاطِ مادربزرگِ دوستِ سیما

 

2 - اگر در گروه اسمی کسره ی اضافه نداشتم ، معمولا آخرین واژه ی گروه اسمی ،

     هسته است :

      ( غیر از واژه های : برایِ ، تمامِ ، همه یِ ، کلِّ )

     هر پنج دستگاه 

     چند برگ 

     همه ی این صندلی ها

                                           

هر واژه ای که در گروه اسمی ، پیش از هسته ی گروه قرار بگیرد ،

وابسته ی پیشین است .

هر واژه ای که در گروه اسمی ، پس از هسته ی

گروه قرار بگیرد ، وابسته ی پسین است .

 

                                                         

در درس گذشته ، از انواع وابسته های پیشین ، « صفت اشاره » و « صفت شمارشی »

را خواندیم .

در این درس ، از وابسته های پیشین ، با :

1 - « صفت پرسشی » و

2 - « صفت تعجبی »

  آشنا می شوید .

 

                       

 « چند » ، « چندمین » ، « کدام » و « چه » صفت پرسشی هستند که درباره ی

اسم پرسشی را مطرح می کنند :

چند صفحه از کتاب را خوانده ای ؟

کدام کفش را انتخاب کردی ؟

توپ را باید در چندمین سبد انداختی ؟

چه میزی می خواهی ؟

 

                                 

2 - « صفت تعجبی » : « چه » و « عجب » بیانگر احساس گوینده

     درباره ی اسم هستند .

عجب کارنامه ی درخشانی داری !

عزیزی عجب گلی زد !

به قول گزارش گران فوتبال : چه توپّی رو گل نکرد !

                                    عجب گلی می زنــِــِــِــِـــِه !

چه طرح زیبایی کشیده ای !

به قول سهراب :

 

     

              چه گوارا اين آب!

              چه زلال اين رود!

              مردم بالادست، چه صفايي دارند!

 

                                                          

توجه : همان طور که مشاهده کردید ، « چه » میان « صفت پرسشی » و « صفت

تعجبی » مشترک است . پس برای تشخیص نوع آن باید به جمله دقت کنید . در

گفتگو ، باید به لحن گوینده توجه کنید و در نوشتار به نشانه ی پایانی جمله.

    

                        

 

فارسی هشتم : درس 12 ، ادبیات انقلاب

 

 

 

 

ادبیات انقلاب :

 

ادبیات انقلاب ، انقلاب ادبیات :

 

مقصود از ادبیات ، همه ی آثار نظم و نثری است که آیینه ی
 

فرهنگ و اندیشه ی یک جامعه است :

 

تشبیه : همه ی آثار نظم و نثر ، مشبه – آیینه ، مشبه به –

 

مراعات نظیر : شاهنامه ، گلستان ، مثنوی

 

 

کلید شناخت هر ملتی ، ادبیات آن ملت است :

 

تشبیه : ادبیات ، مشبه – کلید ، مشبه به

 

 

ادبیات انقلاب ، آیینه ی انقلاب است و گنجینه ای است که
 

آرمان های انقلاب اسلامی را در خود جای داده است :

 

تشبیه : ادبیات ، مشبه ( برای دو مشبه به ) – آیینه و
 

            گنجینه ، مشبه به –

         

              دانش های ادبی :

 

کنایه : واژه یا عبارتی است که دو مفهوم دور و نزدیک دارد،
 

ولی آنچه مورد نظر ماست ، مفهوم دور آن است .

 

مثلا وقتی می گوییم :

 

از گفته ی او مپیچ سر را ؛ پیچیدن سر از سویی به سوی 
 

دیگر ، معنی نزدیک این عبارت است ، اما در واقع منظور
 

اصلی ما از به کار بردن این عبارت این معنی نزدیک

نیست ، یعنی نمی خواهیم بگوییم وقتی پدرت سخنی

می گوید ، تو گردنت را ورزش بده و سرت را از ای سو به

سوی دیگر بپیچان ، بلکه منظور این است که با قهر و

ناراحتی از پدرت روی بر نگردان و « از گفته ی او

سرپیچی نکن . »

                                     

 

یا زمانی که می گوییم :

 

یکی را به سر برنهد تاج بخت ؛ منحصراً بودن تاج روی

سر مورد نظر نیست ، بلکه نتیجه ای که تاج بر سر نهادن

دارد که همان « سلطنت و پادشاهی و دست یافتن به

جاه و مقامی بالاست » ، مورد نظر است .

 

 

و یا در مصراع :

 

در زمان انداخت شمشیر آن علی ، منظور از شمشیر

بر زمین انداختن ، در یک مفهوم ، همان معنی ظاهری

این عبارت است ، اما منظور مولوی از بیان این عبارت این

است که حضرت علی ( ع ) در میان جنگ ، با انداختن

شمشیر برای دقایقی ، « جنگ را رها کرد . »

 

                                     

همچنین در این شعر ، در این مصراع می خوانیم :

 

گفت : بر من تیغ تیز افراشتی ؛ تیغ تیز افراشتی ، در

ظاهر یعنی بالا بردن شمشیر تیز ؛ اما چرا باید حضرت

علی ( ع ) شمشیر خود را بالا ببرد ؟ آیا می خواهد

شمشیر تیز خود را به حریف نشان دهد ؟ نه ؛ در میان

جنگ که دشمن ، در کمین کوچکترین فرصت برای زخم

زدن به طرف مقابل است ، بالا بردن شمشیر به قصد

نشان دادن آن معنایی ندارد . بلکه منظور از بالا بردن

شمشیر ، « نشانه گرفتن دشمن و قصد کشتن

اوست » .  

 

                         

نمونه ای از کنایه ها در کتاب شما :


1 - یکی را به خاک اندر آرد ز تخت :

 
معنی نزدیک : یکی را از روی تخت روی خاک انداخت .

 معنی دور : مقام بالای یکی را از او گرفت و او را کوچک

               
                و حقیر کرد .   

 

     

 2- خداوند بخشنده دستگیر :

 
معنی نزدیک : کسی که دستی را می گیرد .

 معنی دور : کسی که به دیگران کمک می کند .  

 

                           
 

3 -  پایه های برجش از عاج و بلور :

 
معنی نزدیک : جنس پایه های برجی که ساخته است از

                     عاج فیل و شیشه است .

 معنی دور : برج و باروی باشکوهی دارد .

 

4- در غزا بر پهلوانی دست یافت :

 معنی نزدیک : دستش به پهلوانی رسید .

 معنی دور : با پهلوانی روبه رو شد .                                     

 

                               

 

 5 - سر به هم آورده دیدم برگهای غنچه را  

     معنی نزدیک : سر گلبرگ های غنچه ، به هم نزدیک

                         بود . 

 معنی دور : گلبرگ های غنچه ، جمع بود .

 

 

6 - ناچار گردیده است که در برابر بزرگی این دو سر

       فرود آورد .

 معنی نزدیک : سر را پایین آورد . 

 معنی دور : فروتنی کرد . تسلیم شد .

 

 

7 - نگاهی کن که رو آرم به سویت :

          الف                   ب

 الف - معنی نزدیک : به من نگاه کن .

          معنی دور : به من توجه کن .

 

ب - معنی نزدیک : صورتم را به طرف تو می کنم .

      معنی دور : به سوی تو می آیم .

 

                           

8 - رهی بنما که جا گیرم به کویت

          الف                 ب      

 

الف – معنی نزدیک : راهی را نشان بده .

         معنی دور : هدایت کن .

 

ب – معنی نزدیک : در کوچه ی تو جایی داشته باشم .

       معنی دور : پیش تو باشم .

 

 

9 - این ، باری است که بر دوش تو نهاده شده است :

 معنی نزدیک : روی شانه های تو گذاشته شده است .

 معنی دور : وظیفه ی توست . به عهده ی توست .

 

 

10 -  ماهی را هر وقت از آب بگیری تازه است .

 معنی نزدیک : هر وقت بخواهی ماهیگیری کنی ماهی

                     تازه ای نصیبت خواهد شد .

 معنی دور : هر وقت بخواهی می توانی اقدام به کار

                 کنی و فرصت داری .

 

                                   

11 - چه بغض ها که در گلو رسوب شد نیامدی :

    معنی نزدیک : بغض ها در گلو ته نشین شد .

   معنی دور : مدت طولانی به انتظارت ماندیم . ( چون

                 برای رسوب شدن گل و لای ، مدت زمان

                 طولانی نیاز است .

 

         

12 -   با لب خشک و دل سوخته و دیده ی تر

             الف             ب             ج   

 الف - معنی نزدیک : لب خشکیده است :                          

          معنی دور :  در حال تشنگی

 

ب - معنی نزدیک : دل ، سوخته است .

      معنی دور : او ، داغدیده است .

 

ج - معنی نزدیک : چشم ها خیس است .

       معنی دور : گریه کرده است .

                                      

 

 

 

 

یاد حسین ( ع )  :

 

شد چنان از تَف دل کام سخنور تشنه

 

که ردیف سخنش آمده یک سر تشنه

 

قافیه : سخنور ، سر

 

ردیف : تشنه

 

تعداد جمله :

 

1 - شد چنان از تَف دل کام سخنور تشنه 

     

( چنان کام سخنور از تف دل تشنه ماند ، )

 

2 - که ردیف سخنش آمده یک سر تشنه

 

( که ردیف سخنش ، یک سر تشنه آمده )

 

معنی بیت : از شدت سوز و گرمای دل ،

 

شاعر چنان تشنه شد که کلمه ی تشنه در

 

تمام شعرش ، ردیف شد .

 

 

 

خشک گردید هم از دود دل و دیده دوات

 

خامه ، با سوز ، رقم کرد به دفتر تشنه

 

قافیه : دفتر

 

ردیف : تشنه

 

تعداد جمله :

 

1 - خشک گردید هم از دود دل و دیده دوات

 

( دوات هم از دود دل و دیده خشک گردید . )

 

2 - خامه ، با سوز ، رقم کرد به دفتر تشنه

 

( خامه ، با سوز ، به دفتر تشنه رقم کرد . )

 

آرایه ی ادبی :

 

مراعات نظیر :  دل ، دیده  ، 

 

دوات ، خامه ، رقم کرد ، دفتر 

 

تشخیص : رقم کردن را به خامه ( قلم )

 

           نسبت داده است .

 

از شدت آه شاعر دوات خشک شد و قلم

 

با آه و ناله روی دفتر نوشت : تشنه .

 

 

آه و افسوس از آن روز که در دشت بلا

 

بود آن خسرو بی لشکر و یاور تشنه

 

قافیه : یاور

 

ردیف : تشنه

 

تعداد جمله :

 

1 - آه

 

2 - و افسوس از آن روز

 

3 - که در دشت بلا بود آن خسرو

 

      بی لشکر و یاور تشنه

 

آرایه ی ادبی :

 

خسرو بی لشکر و یاور ، کنایه از امام

                             

                                حسین

 

دشت بلا ، کنایه از صحرای کربلا

 

معنی بیت : افسوس از  آن روز که

 

در کربلا ، آن پادشاه بی یار و لشکر

 

تشنه بود .

 

 

 

 

با لب خشک و دل سوخته و دیده ی تر 

       

غرقه ی بحر بلا بود در آن بر تشنه

 

قافیه : بر

 

ردیف : تشنه

 

تعداد جمله :

 

1 - با لب خشک و دل سوخته و دیده ی

 

تر غرقه ی بحر بلا بود در آن بر تشنه

 

( تشنه ، در آن بر ، با لب خشک و

 

دل سوخته و دیده ی تر غرقه ی بحر

 

بلا بود . )

 

آرایه ی ادبی :

 

آرایه ی مراعات نظیر : لب ، دل ، دیده

             

تضاد : بحر و بر

 

       خشک و تر

 

اضافه ی تشبیهی : بحر بلا ، بلا به بحر

 

                     تشبیه شده است .

 

تشنه ، کنایه از امام حسین ( ع )

 

جناس : تر ، بر

 

غرق در چیزی بودن ، کنایه از بی نهایت

 

مشغول و گرفتار آن شدن .

 

معنی بیت : امام حسین ( ع ) ، با لبی

 

خشکیده و دلی سوخته و چشمانی گریان

 

در آن بیابان در حالی که دچار مصیبت های

 

زیادی شده بود بود .

 

 

همچو ماهی که فتد زآب برون ، آل نبی

 

می تپیدی دلشان ، سوخته در بر تشنه

 

قافیه : بر

 

ردیف : تشنه

 

تعداد جمله :

 

1 - همچو ماهی که فتد زآب برون ،

 

2 -  آل نبی دلشان ، سوخته در بر

 

       تشنه می تپیدی .

 

آرایه ی ادبی :

 

آرایه ی تشبیه:  رکن اوّل ، آل نبی   

   

                   رکن دوم ، ماهی    

 

 رکن سوم ، از شدّت تشنگی بالا و

 

             پایین پریدن   

 

                 رکن چهارم ، همچو

 

مراعات نظیر : می تپید ، دل ، بر

 

جناس : آب ، آل

 

          در ، بر

 

 معنی بیت : اهل بیت پیامبر ، مانند ماهی

 

که از آب بیرون می افتد ، دلشان از شدت

 

تشنگی در سینه می سوخت و می تپید .

 

 

 

آل احمد همه عطشان ز بزرگ و کوچک

 

نسل حیدر همه از اکبر و اصغر تشنه

 

قافیه : اصغر

 

ردیف : تشنه

 

تعداد جمله :

 

1 - آل احمد همه ز بزرگ و کوچک

 

عطشان ( بودند ، حذف شده است . )

      

2 -  نسل حیدر همه از اکبر و اصغر تشنه

 

      ( بودند ، حذف شده است . )

 

آرایه ی ادبی :

 

تضاد :  بزرگ و کوچک  

 

          اکبر و اصغر

 

مراعات نظیر : آل احمد ، اصغر ، اکبر

 

                  اصغر ، اکبر ، تشنه

 

 معنی بیت : خاندان حضرت محمد( ص )

 

  و فرزندان حضرت علی( ع ) از بزرگ

 

تا کوچک همگی تشنه لب بودند .

 

 

تشنه لب کشته شود در لب شط از چه گناه

 

آن که سیراب کند در لب کوثر تشنه ؟

 

قافیه : کوثر

 

ردیف : تشنه

 

تعداد جمله :

 

1 - از چه گناه ، تشنه لب در لب شط

 

     کشته شود ؟     

 

 

2 - آن که در لب کوثر ، تشنه سیراب

 

      کند ؟

 

آرایه ی ادبی :

 

جناس تام : لب ( عضو بدن ) ،

 

            لب ( کناره ، ساحل )

 

معنی بیت : آن کسی که بر ساحل چشمه

 

کوثر همه ی  تشنگان را سیراب می کند

 

به کدامین گناه باید در کنار آب فرات در

 

حالی که تشنه است ،کشته شود؟

 

 

        

 برد عباس جوان ، ره چو سوی آب فرات

 

ماند بر یاد حسین (ع) تا صف محشر تشنه

 

قافیه : محشر

 

ردیف : تشنه

 

تعداد جمله :

 

 1 - عباس جوان ، چو سوی آب فرات 

 

       ره برد ،

 

2 -  بر یاد حسین ( ع ) تا صف

 

      محشر تشنه ماند .

 

آرایه ی ادبی :

 

مراعات نظیر : عباس آب ، فرات ،

 

                حسین ، تشنه

 

معنی بیت : وقتی که عباس جوان به آب

 

فرات رسید به یاد تشنگی امام حسین

 

( ع ) تا قیامت تشنه ماند.

 

 

گشت از کلک فدایی چو دلش دود بلند

 

بر ورق کرد رقم ، بس که مکرر تشنه

 

قافیه : مکرر

 

ردیف : تشنه

 

تعداد جمله :

 

1 - از کلک فدایی چو دلش دود بلند گشت ، 

 

2 -  بس که مکرر بر ورق تشنه رقم کرد .

 

 

آرایه ی ادبی :

 

معنی بیت : از بس فدایی روی ورقه

 

نوشت تشنه ، از قلمش مانند دلش صدای

 

آه بلند شد .

 

 

 

 

 

   
 
درس 10  :
 
1 - سرزمینی که دین و زبان و
 
   فرهنگ و جسم و جان من و تو
 
   در آن پرورش یافته است .
 
 
2 – درس پاکی ، پایداری و پاسداری
 
     را به انسان های آزاده و دل زنده ی
 
     جهان می آموزد .
 
 
3 – سربازان شجاع این ملت ...
 
     حماسه های شگفت انگیز
 
    آفریدند .
 
 
4 – همت و تلاش همین سربازان
 
     سربلند با علم و دانش و تخصص
 
     و تعهد درآمیخت .
 
 
5 – نوجوانان شاداب ... مایه ی عزت
 
     و افتخار نسل های امروز و فردایند .
 
 
6 – در همه ی عرصه ها و میدان ها
 
      پرچم ایران اسلامی را با سرافرازی
 
     و آزاد منشی برخواهند افراشت .
 
 
7 – ای وطن ، ای دل مرا مأوا
 
 
8 – عزت و خاندان و مال و وطن
 
 
9 – وآن که حب وطن نداشت به دل
 
     مرده زان خوب تر به باور من
 
 
     
 
درس 11 : 

1 – از علی آموز اخلاص عمل

     شیر حق را دان منزه از دغل

 
2 – او خدو انداخت بر روی علی

 
3 – کرد او اندر غزایش کاهلی

 
4 – شیر حقم ، نیستم شیر هوا 

     فعل من بر دین من باشد گوا

 
5 – باد خشم و باد شهوت باد آز

      برد او را که نبود اهل نماز

 
6 - در عقیدتش خلل بود .
 

7 – درمی دارم ؛ به خزفروشان می شوم .

 
8 – آن زر به حیلت برد . 

 
9 – چون آن مرد واقف گشت که زر ببردند ،

 

     خجل وار بازگشت .

 
10 – ان شاءا... در آن موضع باید گفت تا فایده دهد .
 

 
 

درس 12 :

 

1 - رهبری بر پایه ی ( ولایت ) فقیه

 

2 مردم ایران به پیشوایی بنیان گذار ( فرزانه ) ی

 

انقلاب اسلامی و با تکیه بر ( تعالیم ) الهی ، اهداف قیام

 

خود را اعلام کردند .

 

3 - باطن هر ایرانی ریشه در دو سرچشمه ی ( زایا )

 

دارد .

 

4 - وقتی شما به یک اثر ادبی ... رو می کنید ...

 

( منش ) اجتماعی اشخاص را پیش چشم خود دارید .

 

( اصولا ) کلید شناخت هر ملتی ادبیات آن ملت است .

 

5 - ( معیار ) های ارزشی جامعه ی ما در آثار

 

نویسندگان نیز ( جلوه ) گر شد .

 

6 - واژه ها و ترکیب هایی مانند : ( ایثار ،

 

کرامت ، تعهد ... و حماسه ) را در زبان مردم

 

گسترش داد .

 

7 - ( فضیلت ) هایی مانند ( صفا ) ایثار و...

 

پدیدار گشت .

 

8 - ادبیات انقلاب ، انقلابی است که در ( درونمایه

 

و محتوای ) افکار پدید آمده است و آرمان های انقلاب

 

اسلامی را در خود جا داده است .

 

 

 

درس 13 :

 

1 - شد چنان از ( تف ) دل ( کام ) سخنور تشنه

 

2 - ( خامه ) با سوز رقم کرد به دفتر تشنه

 

3 - ( غرقه ) ی ( بحر ) بلا بود در آن بر تشنه

 

4 - آل احمد همه ( عطشان ) ز بزرگ و کوچک

 

5 - تشنه لب کشته شود در لب ( شط ) از چه گناه

 

6 - ماند بر یاد حسین تا صف ( محشر ) تشنه

 

 

درس 16 :

 

1 - چونان ( بشارت ) از راه رسیدند .

 

2 - محمدالدوره 

 

خونی است که از ( بعثت ) پیامبران

 

جوشیده است .

 

3 - صعود کن تا ( سدرة المنتهی )

 

4 - ... چگونه سنگ در دستانتان ( حماسه ) می آفریند ؟

 

5 - رخساره ی فلسطین پر ( فروغ ) و تابان می شود .

 

 

درس 17 :

 

1 - این دریای بزرگ ، همیشه در ( جزر و مد )

 

است .

 

2 - ( مسلما ) فردا توفانی خواهد بود .

 

3 - فرصت را ( غنیمت ) بشمارید .

 

4 - بسا اشخاص که در نتیجه ی ( غفلت ) از

 

گذر عمر استفاده نکردند و به ( اعماق ) این دریا

 

فرو رفتند .

 

5 - ( تاب ) و تحمل داشته باشید .

 

6 - از ( فرط ) غرور فکر می کنی ...

 

7 -اگر ( مسرور ) هستید ، از برکات آن استفاده کنید .

 

8 - با توکل ، بار غم را به دوش بکشید .

 

9 - نباید بدون تأمل به کاری اقدام کنید .

 

10 - همین که تصمیم گرفتید کاری را انجام دهید ، 

 

( تعلل ) روا مدارید .

 

11 - ممکن است از راه راست ( منحرف ) 

 

شوند .

 

12 - باید عقل و ( متانت ) را شعار خود کنند .

 

13 - وقت ما در سلسله ی ( کائنات ) ، جای

 

مخصوص دارد .

 

14 - انگشت ( ندامت ) به دندان می گزیم .

 

 

 

 

 

 

    

 

 

آثار ج

 

آداب ج 

 

احوال ج

 

اخلاق ج

 

ارکان ج

 

اسرا ج

 

اسرار ج

 

اشیا ج

 

اصول ج

 

اعضا ج

 

افراد ج 

 

افکار ج

 

اقوام ج

 

 

اوقات ج

 

 

 

 

 

 

تصاویر ج

 

تعالیم ج

 

 

 

تماثیل ج

 

حقوق ج

 

 

حواس ج

 

خاطرات ج

 

خرافات ج

 

 

 

دلایل ج

 

شعرا ج

 

شمایل ج شِمال ، شَمله

 

علما ج

 

علوم ج

 

عناصر ج

 

عوامل ج

 

فضایل ج

 

کلمات ج

 

 

  

 

 

مجالس ج

 

مطالب ج

 

مظاهر ج

 

مفاهیم ج

 

منابع ج

 

نشریات ج نشریه

 

نیّات ج

 

وظایف ج

 

 

 

 

 

درس 10 :

 

1 - آدمی را چو هفت مهر به دل

 

نبود کم شمر از اهریمن

 

در بیت بالا منظور شاعر از هفت مهر چیست ؟

 

2 - شاعر در مصراع اول :

 

« مرده زان خوب تر به باور من »

 

چه کسی را بهتر از مرده می داند ؟

 

 

2 – در عبارت : « میهنی که در دوران دفاع

مقدس ، لحظه های تلخ و شیرین بسیاری را به

چشم دیده . » چه آرایه ای به کار رفته است ؟

 

 

3 – درباره ی آرایه ی به کار رفته در این

عبارت ، کامل توضیح دهید .  

 

« در دوران جنگ تحمیلی ، خیل عظیم نوجوانان

و جوانان بسیجی این پهنه ی خدایی را به بنیانی

استوار و  سدی نفوذناپذیر در برابر هجوم صدام

و حامیان امریکایی او ، تبدیل کردند . »

چه آرایه ای به کار رفته است ؟

 

 

 

 

 

4 - در عبارت :

« میهنی که در دوران دفاع مقدس ، لحظه های

تلخ و شیرین بسیاری را به چشم دیده . » چه

آرایه ای به کار رفته است ؟

 

 

 

5 – در عبارت :

« ادبیات انقلاب ، آیینه ی انقلاب است و

گنجینه ای است که آرمان های انقلاب اسلامی

را در خود جای داده است . »

دو « رکن دوم » مشخص کنید .

 

 

     

 

درس 11 :

 

1 - در مصراع : « در زمان انداخت شمشیر آن علی »

 

معنی « در زمان » را بنویسید .

 

2 - در بیت :

 

گشت حیران آن مبارز زین عمل

 

وز نمودن عفو و رحم بی محل

 

الف - علت حیرت مبارز چه بود ؟

 

ب - طرف مقابل مبارز چه کسی بود ؟

 

3 - در بیت :

 

گفت بر من تیغ تیز افراشتی

 

از چه افکندی ، مرا بگذاشتی ؟

 

الف - منظور از « تیغ افراشتی » چیست ؟

 

ب - منظور از « از چه افکندی » چیست ؟

 

ج - باتوجه به واژه ی مشخص شده ، آرایه ی مصراع را

 

بنویسید .

 

4 - در مصراع : 

 

« شیر حقم ، نیستم شیر هوا »

 

الف - چه کسی خود را شیر حق می داند ؟

 

ب - منظور از « هوا » چیست ؟

 

5 - در بیت :

 

باد خشم و باد شهوت باد آز

 

برد او را که نبود اهل نماز

 

منظور از عبارت « او را که نبود اهل نماز » چه انسان هایی

 

است ؟

 

6 - در مصراع « تیغ را دیدم نهان کردن سزا » :

 

الف - منظور از نهان کردن تیغ ، چیست ؟

 

ب - چرا نهان کردن تیغ را سزا می داند ؟

 

         

 

درس 12 :

 

1 - در شعار « استقلال ، آزادی ، جمهوری اسلامی »

 

استقلال یعنی چه ؟

 

2 - تفاوت دو عبارت « ادبیات انقلاب » و « انقلاب

 

ادبیات » چیست ؟

 

3 - چرا ادبیات هر ملتی را کلید شناخت آن ملت می دانند ؟

 

4 - پس از انقلاب اسلامی ، چه واژه ها و ترکیب هایی وارد

 

ادبیات کشور ما شد ؟

 

    

 

 

 

درس 13 :

 

1 - در بیت :

 

شد چنان از تف دل کام سخنور تشنه

 

که ردیف سخنش آمده یک  سر تشنه

 

منظور از « سخنور » و « سخن » چیست ؟

 

2 - در مصراع :

 

خامه با سوز رقم کرد به دفتر تشنه

 

الف - خامه یعنی چه ؟

 

ب - رقم کرد ، یعنی چه ؟

 

3 - در مصراع :

 

بود آن خسرو بی یاور و لشکر تشنه

 

منظور از « خسرو » چه کسی است ؟

 

4 - در مصراع :

 

نسل حیدر همه از اکبر و اصغر ، تشنه 

 

از دو واژه ی « اصغر » و « اکبر » دو معنی متفاوت

 

می توان داشت . آن دو معنی را بنویسید .

 

  

 

1 – با توجه به عبارت :

 

« الیوم استعمال توتون و تنباکو حکم محاربه با امام زمان

 

صلوات الله علیه را دارد . »

 

به پرسش ها پاسخ دهید .

 

 الف - این حکم را چه کسی صادر کرد ؟

 

ب – اثر مهم صدور این حکم را بنویسید .

 

ج – محاربه یعنی چه ؟

 

 

درس 10 :

 

 

 

درس 11 : 

 

 

درس 12 :

 

 

 

درس 15 :

 

 

 

درس 16 :

 

1 - در عبارت :

 

« محمد در آغوش پدرش 

 

چونان پرنده ای بیمناک 

 

آشیان دارد ، 

 

از بیم دوزخ آسمان . »

 

منظور از دوزخ آسمان چیست ؟

 

 

2 - عبارت :

 

« آه ای پدر ، پنهانم کن ، پنهان . »

 

از چند جمله تشکیل شده است ؟

 

 

3 - در عبارت :

 

« بال های من در برابر این توفان

 

ناتوان است ، ناتوان

 

در برابر این تیرگی

 

و آنها که در بالا در پروازند . »

 

منظور از « آنها » چیست ؟

 

 

4 - چه آرایه ای در واژه ی « سنگدل » وجود دارد ؟

 

 

5 - در عبارت :

 

« اکنون او را رها می کنم

 

تا آنگاه که بتواند فلسطینش را

 

بی غلط تلفظ کند .

 

و فرا چون سرکشی کند ،

 

شکارش می کنم ... »

 

الف - منظور از قسمت مشخص شده چیست؟

 

ب  - مرجع ضمیر « ش » در واژه ی « شکارش » چیست ؟

 

 

6 - در عبارت :

 

« به زودی کودکان سنگ ، ویران تان خواهند کرد ! »

 

منظور از کودکان سنگ چیست ؟

 

7 - به ما بیاموزید ؛

 

که چگونه سنگ در دستان کودکان ،

 

حماسه می آفریند .

 

چه آرایه ای در این عبارت وجود دارد ؟ توضیح دهید .

 

8 - عبارت :

 

 « ای دوستان کوچک ما ، سلام ! »

 

از چند جمله تشکیل شده است ؟

 

9 - « برای چیدن زیتون ، آماده باشید . » چند جمله است ؟

 

 

       

 

درس 17 :

 

1 - در جمله ی « این دریای برگ ، همیشه در جزر و مد

 

     است . »

 

   منظور از دریای بزرگ چیست ؟

 

2 - منظور از این عبارت چیست ؟

 

« اگر امروز آرام باشد ، حتما فردا توفانی خواهد شد . »

 

3 - بسا افراد که  در نتیجه ی غفلت از گذر عمر استفاده

 

    نکردند و به اعماق این دریا فرو رفتند .

 

   در این عبارت ، منظور از دریا چیست ؟

 

4 - چرا نویسنده معتقد است ، « اهمیت زندگی به شمار

 

    شب ها و روزها نیست ؟ »

 

5 -چرا نباید کار امروز را به فردا افکند ؟

 

6 - « از سردو گرم روزگار خبر ندارد . » کنایه از چیست ؟

 

7 - انگشت ندامت به دندان می گزیم ، یعنی چه ؟

 

8 - نتیجه ی تلف کردن وقت چیست ؟

 

9 - نسبت به گذشته ، حال و آینده چه دیدگاهی باید داشته

 

    باشیم  ؟

 

 

 

 

     

 

 

درس 16 ، پرنده ی آزادی

 

محمد در آغوش پدرش  

چونان پرنده ­ای بیمناک :  

آشیان دارد 

از بیم دوزخ آسمان .

 

بیمناک : ترسان ، وحشت­ زده

 

آرایه­ ی ادبی : تشبیه 

رکن اوّل : محمّد

رکن دوم : پرنده­ای بیمناک

رکن سوم : آشیان داشتن

رکن چهارم : چونان 

 

دوزخ آسمان : هواپیماهای بمب افکن  

 

ــ آه پدر ، پنهانم کن ؛ پنهان    

آرایه­‌ی ادبی : تکرار

 

بال‌های من در برابر این توفان

ناتوان است ، ناتوان 

آرایه : تکرار

 

در برابر این تیرگی

و آن­ها که در بالا در پروازند .  

 توفان : صدای ترسناک و مهیب 

 تیرگی : سایه­‌های هواپیماها

 آن­ها : هواپیماهای رژیم صهیونیستی

 

 محمد فرشته­ ی بی­ پناهی است

 نزدیک به تفنگ صیادی سنگ دل

  آرایه : تشبیه

  محمد ، رکن اول  

فرشته ، رکن دوم         

 

صیّاد : شکارچی ، سربازان اسرائیلی  

       

سنگدل : ترکیب وصفی مقلوب ( دلِ سنگ )

 

 

او در سایه­‌ی خود تنهاست :

 

او کاملاً بی­‌پناه است

در سایه‌ی چیزی بودن ، کنایه ، از پشتیبانی کسی بهره مند بودن

 

چهره‌اش روشن است چونان خورشید   

تشبیه :

چهره‌­اش : رکن1    

خورشید : رکن 2     

روشن : رکن 3    

چونان : رکن 4

 

قلبش سرخ و روشن است چنان سیب 

تشبیه :

قلبش ، رکن 1       

 خورشید : رکن 2       

سرخ و روشن : رکن 3    

چونان : رکن 4

 

صیادش می­‌تواند به شکارش دیگرگونه بیندیشد ؛

با خود بگوید : 

« اکنون او را رها می­‌کنم

تا آن گاه که بتواند فلسطینش را 

بی­ غلط تلفظ کند ... :

تا انداز­ه‌ای کوچک بود ک نمی‌توانست اسمِ کشورش را درست تلفّظ کند .

 

و فردا چون سرکشی کند 

شکارش می‌کنم ... »

 سرکشی : نافرمانی

 

 

« محمد الدوره »

 خونی است که از بعثت پیامبران  

  جوشیده است

 بعثت : برانگیخته شدن ، برخاستن

 آرایه : تشبیه ،

 رکن اول : محمد الدوره

  رکن دوم : خون

 

 

 

پس ای محمد صعود کن  

 صعود کن تا سدرة المنتهی

 صعود : بالا رفتن ، عروج ، ترقّی     

 آرایه : تکرار صعود               

 تلمیح به معراج حضرت رسول

 سدره‌المنتهی : نام درختی­ است در آسمان هفتم

 که از لحاظ ارزشمندی با« کعبه » برابری می ­کند .

 

کودکان‌ سنگ‌

 دنیا را خیره‌ کردند  

 خیره : شگفت­ زده ، مبهوت

 کودکان سنگ : کنایه از فرزندان فلسطینی

 

با آن‌ که‌ در دستانشان‌ جز سنگ‌ نبود

چونان‌ مشعل‌ها درخشیدند 

مشعل : چراغدان

آرایه : تشبیه

رکن اول : آنها ( مرجع ضمیر : کودکان سنگ )

رکن دوم : مشعل

 رکن سوم : درخشیدند

 رکن چهارم : چونان  

 

 

و چونان‌ بشارت‌ از راه‌ رسیدند 

 بشارت : خبر خوش ، مژده

 آرایه : تشبیه

 رکن اول : آنها ( مرجع ضمیر : کودکان سنگ )  

رکن دوم : بشارت

رکن چهارم : چونان 

 

ایستادگی کردند ، خروشیدند و شهید شدند 

آه‌ ، ای‌ لشکریان‌ خیانت‌ها و مزدوری‌ها !                    

مزدور : مزد بگیر ، گماشته ، کسی که با دریافت پول به هر کار پستی تن بدهد .

 

 

هر قدر هم‌ که‌ تاریخ‌ درنگ‌ کند

درنگ: تأمّل ، صبر ، تأخیر ، توقّف

آرایه : تشخیص ،

درنگ کردن که کار انسان است ، به تاریخ نسبت داده شده است .

 

 به‌ زودی ، کودکان‌ سنگ‌ ویران‌تان‌ خواهند کرد

 آرایه : کودکان سنگ ، کنایه کودکان فلسطین

 
 ای‌ دانش­ آموزان‌ غزه ‌!

  به‌ ما بیاموزید ؛

  که‌ چگونه‌ سنگ‌ در دست‌ کودکان‌ ،

  حماسه‌ می­‌آفریند ؟ 

  حماسه : دلیری ، شجاعت ، دلاوری

 آرایه‌ی ادبی : تکرار به ما بیاموزید .

 

 

 

ای‌ فرزندان‌ غزه‌ !

 با تمام‌ توانتان‌ بتازید و

  در راهتان‌ استوار بمانید

  در گستره ­ی‌ نبردهاتان‌ پیش‌ بروید :

  آرایه‌ی ادبی : با تکرار صامت « ت » واج آرایی ایجاد شده ­است .

 استوار : پایدار ، محکم

 گستره ­: پهنه

 

ای‌ دوستان‌ کوچک‌ ما ، سلام‌ !

 برای‌ چیدن‌ زیتون‌ مهیا باشید ! 

 مهیّا : آماده ، فراهم 

 زیتون : نماد صلح و آشتی

 

 در لحظه‌هایی‌ که‌ درختان‌ زیتون ‌، بارور می‌شوند

 و وط‌نی‌ زاده‌ می‌شود در چشم‌ها

  و افقی‌ دیگر نمایان ،

 نمایان : آشکار

 

 چهره ­ی قدس درخشان

  رخساره‌ فلسطین‌ پر فروغ و تابان می‌شود . 

  آرایه ی ادبی : تشخیص ، چهره داشتن که از ویژگی‌های انسان است ، به قدس نسبت داده شده است .

 

  رخساره : چهره ، صورت        

 پرفروغ : درخشان ، تابان

 

 

 

 نِزار قَبانی , از بزرگ‌ترین شاعران و نویسندگان جهان عرب بود . وی در یکی از محله‌های قدیمی  شهر دمشق سوریه به دنیا آمد .  وی به زبان های فرانسه ، انگلیسی و اسپانیولی نیز مسلط بود و مدت بیست سال در دستگاه دیپلماسی سوریه خدمت کرد . بخش‌هایی از اشعار نزار قبانی تاکنون به فارسی ترجمه و منتشر شده‌است .

مهدی سرحدی ، موسی بیدج ، موسی اسوار و احمد پوری مترجمانی هستند که تاکنون نسبت به ترجمه‌‌­ی بخشی از آثار نزار به فارسی اقدام کرده‌اند .

 

 

 

                 دانش های زبانی :

 

صفت  مبهم : هرگاه نشانه‌‌های مبهم « هر ، همه ، هیچ ، فلان ، چندین ، خیلی ،  کمی ، بسیاری ، اندکی ، قدری ، برخی ،  بعضی ، پاره‌ای ، چندان ، تمام ... » همراه اسم یا جانشینان اسم ذکر شوند ، « صفت مبهم » اند .

 

 

نکته : از میان صفت‌های مبهم بالا « همه » و « تمام » گاه با کسره و گاهی بدون کسره ، به کار می‌روند .

 

این همه زباله را چه کسی این جا ریخته است ؟

 

همه یِ زباله ها را همسایه ها در کوچه ریخته‌اند .  ‌

مثال : آن همه مردم ، آمدند .

 

در این جمله :  

آن همه مردم : گروه اسمی

آمدند : گروه فعلی

 

در گروه اسمی : 

آن : صفت اشاره ( وابسته‌ی پیشین )

همه : صفت مبهم ( وابسته‌ی پیشین ) 

مردم : هسته‌ی گروه اسمی

 

هر کتاب علمی که خواندم ، دری از شناخت پروردگار به روی من باز کرد .

 

در گروه اسمی « هر کتاب علمی » :  

هر : صفت مبهم ( وابسته‌ی پیشین )  

کتاب : هسته‌ی گروه اسمی

علمی : صفت بیانی ( وابسته‌ی پسین )

 

 

بعضی میوه‌های درختی ، قبل از مصرف آفت زده می‌شوند .

 

در گروه اسمی « بعضی میوه‌های درختی »  

بعضی : صفت مبهم ( وابسته ی پیشین ) 

میوه ها : هسته ی گروه اسمی  

درختی : صفت بیانی ( وابسته‌ی پسین )

 

 

نکته : هرگاه « چند » مفهوم پرسشی داشته باشند دیگر صفت مبهم نیست .

 

مثال:           هیچ عاقلی را می‌شناسی ؟

در این جمله :

هیچ عاقلی را : گروه اسمی

می‌شناسی : گروه فعلی

 

در گروه اسمی :

هیچ : صفت پرسشی

عاقل : هسته‌ی گروه اسمی

 

 

 

حالا نوبت شماست :

 

در جمله‌های زیر ، در گروه‌های اسمی ،

وابسته‌های پیشین و پسین و نوع آنها را  

مشخص کنید . 

هر ، همه ، هیچ ، فلان ، چندین خیلی ،  کمی ، بسیاری ، اندکی ، قدری ، برخی ،  بعضی ، پاره ای ، چندان ، تمام

 

1 - چون وقت نداشتم ، کمی غذا در بشقاب ریختم و فورا خوردم .

2 - دیروز، فرحناز با قدری شربت از مهمان‌ها پذیرایی کرد .

3 - پروانه ، برای تولد خواهرش چندین مهمان دعوت کرده بود .

4 - بعضی اوقات دوست دارم تا مدرسه بدوم و خود را زود به دوستانم برسانم .

 

 

 

پاسخ : 

1 - چون وقت نداشتم ، کمی غذا در بشقاب ریختم و فورا خوردم .

کمی غذا

چون در این گروه اسمی کسره‌ی اضافه نداریم ، آخرین واژه‌ی گروه ، هسته است .

هسته : غذا

وابسته : کمی ، وابسته‌ی پیشین : صفت مبهم

 

 

2 - دیروز، فرحناز با قدری شربت از مهمان‌هایِ مادربزرگِ مهربانش ، پذیرایی کرد .

قدری شربت 

چون در این گروه اسمی کسره‌ی اضافه نداریم ، آخرین واژه‌ی گروه ، هسته است .

هسته : شربت

وابسته : قدری ، وابسته‌ی پیشین : مبهم

 

مهمان‌هایِ مادربزرگِ مهربانش

چون در این گروه اسمی کسره‌ی اضافه داریم ، اولین واژه‌ی کسره‌دار ، هسته‌ی گروه است .

هسته : مهمان

وابسته‌ی اول : ها ، وابسته‌ی پسین : نشانه‌ی جمع

وابسته‌ی دوم : مادربزرگ ، وابسته‌ی پسین : مضاف‌الیه

 وابسته‌ی سوم : مهربان ، وابسته‌ی پسین : صفت بیانی

ــَـش : وابسته به مادربزرگ ، وابسته‌ی پسین : مضاف‌الیه

 

 

3 - پروانه ، برای تولدِ خواهرش ، چندین مهمان دعوت کرده بود .

 تولدِ خواهرش

چون در این گروه اسمی کسره‌ی اضافه داریم ، اولین واژه‌ی کسره‌دار ، هسته‌ی گروه است .

هسته : تولد

وابسته : خواهر

ـَش : وابسته به خواهر ، وابسته‌ی پسین : مضاف‌الیه  

 

چندین مهمان

چون در این گروه اسمی کسره‌ی اضافه نداریم ، آخرین واژه‌ی گروه ، هسته است .  

وابسته : چندین ، وابسته‌ی پیشین : صفت مبهم

هسته : مهمان

 

 

4 - بعضی اوقات دوست دارم تا مدرسه بدوم و خود را زود به دوستانِ خوبم برسانم .

 بعضی اوقات

چون در این گروه اسمی کسره‌ی اضافه نداریم ، آخرین واژه‌ی گروه ، هسته است .

هسته : اوقات

وابسته : بعضی ، وابسته‌ی پیشین : صفت مبهم

 

 دوستانِ خوبم

چون در این گروه اسمی کسره‌ی اضافه داریم ، اولین واژه‌ی کسره‌دار ، هسته‌ی گروه است .

هسته : دوستان

وابسته‌ی اول : خوب ، وابسته‌ی پسین : صفت بیانی

وابسته‌ی دوم : ــَـم ، وابسته‌ی پسین : مضاف‌الیه