فارسی پایه نهم درس سوم

درس سوم فارسی پایه نهم
- مثل آیینه

- آینه ، چون نقش تو بنمود راست خود شکن ، آیینه شکستن خطاست
(نظامی گنجه ای)

- معنی :
اگر آینه ، عیب های تو را به درستی نشان داد ، نباید آینه را بشکنی ، بلکه درست آن است که خودت را اصلاح کنی.

- آرایه :
راست و خطا : تضاد / بیت ضرب المثل

- جوانی گه کارو شایستگی است
گه خود پسندی و پندار نیست

- معنی :
دوره ی جوانی ، هنگام کار و نشان دادن لیاقت است . زمان تکبّر و خیال پردازی نیست.
لغت :
گه : زمان (مخفّف گاه / شایستگی : لیاقت ، شایسته بودن / خودپسندی : غرور و خودخواهی / پندار : خیال ، وهم

نکته دستوری :
جوانی و شایستگی : مشتق / خودپسندی : غرور و خودخواهی / پندار : خیال ، وهم

- چو بفروختی ، از که خواهی خرید ؟
متاع جوانی به بازار نیست

- معنی :
اگر دوران خوش جوانی را از دست دادی ، دیگر نمی توانی آن را به دست بیاوری ، زیرا جوانی را در هیچ کجا نمی فروشند.
لغت :
متاع : کالا ، جنس

آرایه ادبی :
متاع جوانی : اضافه تشبیهی / فروختن و خریدن و متاع و بازار : مراعات نظیر / بازار : استعاره از دنیا

نکته دستوری :
بفروختی : ماضی ساده ( ساخت قدیم) / که : (چه کسی ) ضمیر پرسشی / خواهی خرید : فعل مستقبل ( آینده )

- غنیمت شمر ، جز حقیقت مجوی
که باری است فرصت ، دگر بار نیست

- معنی :
قدر جوانی خودت را بدان و به دنبال حقیقت باش ، زیرا ، فرصت زندگی برای هرکس یک بار ، بیش تر نیست.
لغت :
باری : یک بار / فرصت : وقت مناسب برای انجام کاری

نکته دستوری :
در مصراع دوم ، فعل های « است » اسنادی است و « باری » مسند

- مپیچ از ره راست بر راه کج
چو در هست ، حاجت به دیوار نیست

- معنی :
همان طوری که برای داخل شدن از در استفاده می شود نه دیوار ، تو هم تا وقتی که راه راست وجود دارد از بی راهه نرو . ( از راه راست منحرف نشود و به سمت کارهای ناشایست نرود.)

آرایه :
راست و کج : تضاد / در و دیوار : مراعات نظیر / بر و در : جناس / راه راست به در و راه کج به دیوار تشبیه شد. / مصراع دوم تمثیل است.
نکته دستوری :
مپیچ : فعل نهی / هست به معنی وجود داشتن ، فعل غیر اسنادی

- ز آزادگان ، بردباری و سعی
بیاموز ، آموختن ، عار نیست

- معنی :
از انسان های جوان مرد ، شکیبایی و تلاش را یاد بگیر و بدان که آموختن از انسان های دیگر ، ننگ نیست.
لغت :
آزادگان : جوانمردان ، وارستگان / بردباری : شکیبایی / سعی : تلاش / عار : ننگ ، عیب ، باعث سرافکندگی

نکته دستوری :
آزادگان و آموختن : مشتق / بردباری : مشتق – مرکب / سعی : ساده / بیاموز : فعل امر / عار : مسند

- به چشم بصیرت به خود ، در نگر
تو را تا در آیینه ، زنگار نیست

- معنی :
تا وقتی که ، دل تو دچار آلودگی گناه نشده با بینش و بصیرت در وجود خودت و کارهایت ، اندیشه کن.
لغت :
بصیرت : بینش ، بینایی / زنگار : زنگ ، تیرگی

آرایه :
چشم و نگر : مراعات نظیر / آیینه : استعاره از دل / زنگار : استعاره از تیرگی ، لغزش و گناه / تکرار «ر» : واج آرایی
نکته ی دستوری :
درنگر : فعل پیشوندی / تا ( وقتی که ) : پیوند وابسته ساز / « را » : فکّ اضافه تا در آیینه تو / نیست ( وجود ندارد ) : فعل غیر اسنادی

- همی دانه و خوشه ، خروار شد
ز آغاز ، هر خوشه خروار نیست

- معنی :
قطعاً با جمع شدن دانه ها و خوشه ها ، خرمن به وجود می آید. هیچ دانه و خوشه ای در آغاز ، خرمن و خروار نبوده است.
لغت :
خوشه : چند دانه ی به هم پیوسته / خروار : واحد اندازه گیری وزن ، مقداری زیاد از هر چیز

آرایه :
دانه و خوشه و خروار : مراعات نظیر / تکرار « خ » : واج آرایی / تکرار واژه های خوشه و خروار : تکرار
نکته ی دستوری :
« همی » در اینجا به معنی « قطعاً » و « همانا » است و قید تأکید می باشد.
توجه :
این بیت ، یادآور ضرب المثل « قطره قطره ، جمع گردد وان گهی دریا شود. » است. در ادبیات فارسی به بیتی یا جمله ای که ضرب المثلی را به یاد بیاورد ، آرایه ی تمثیل می گویند.
نکته ی دستوری :
خوشه و دانه : ساده / خروار در مصراع اول و دوم ، مسند است.
مفهوم کلی :
انسان ها باید برای رسیدن به هدف ها و موفقیت ها ، اندک اندک و گام به گام ، قدم بردارند.

- همه کار ایّام درس است و پند
دریغا که شاگرد هشیار نیست

- معنی :
روزگار ، سراسر درس عبرت است امّا ، افسوس که انسان آگاه و هوشیاری وجود ندارد که از این همه درس ، پند و عبرت بگیرد.
لغت :
ایّام : جمع یوم ، روزها / دریغا : افسوس

آرایه :
درس و شاگرد : مراعات نظیر / تلمیح به حدیث حضرت علی (ع) : ما اکثر العبر و اقل الاعتبار : عبرت ها چه بسیارند و عبرت پذیران ، اندک.
نکته دستوری :
بیت از چهار جمله تشکیل شده است ./ در مصراع اوّل ، فعل « است » بعد از پند ، حذف شده / دریغا : اصوات « شبه جمله »