دانش ادبی و زبانی درس دوازدهم فارسی نهم

درس 12

ماضی بعید،  ماضی التزامی  

ماضی بعید رویدادی را بیان می‌کند که در گذشته دور انجام گرفته است؛ مانند: نوشته‌بودم، رفته‌بود، خورده‌بودید.

طرز ساخت ماضی بعید: بن ماضی + ه + بود + شناسه

ماضی التزامی رویدادی را بیان می‌کند که در زمان گذشته با تردید یا آرزو انجام شده باشد؛ مانند: نوشته‌باشم، رفته‌باشد، خورده‌باشید.

طرز ساخت ماضی التزامی: بن ماضی + ه +  باش + شناسه   

ردیف                                                 

همان‌طور که سال قبل خواندیم، ردیف یک یا چند کلمه است که در آخر مصراع ها عیناً تکرار شود؛ مانند «تشنه» و «توام آمد به یاد» در این بیت‌ها:

شدد چنان از تف دل کام سخنور تشنه

                                   که ردیف سخنش آمده یک سر تشنه

لاله دیدم، روی زیبای توام آمد به یاد

                                  شعله دیدم، سرکشی‌های توام آمد به یاد

قید                                                   

قید، یک یا چند کلمه است که در باره نهاد یا فعل جمله توضیحی می دهد، توضیحی درباره زمان،مکان،حالت، تردید، یقین،  تکرار و... ؛ مثال:

مفضّل، اندوهناک، نزد امام صادق(ع) رفت.  در این جمله «اندوهناک» چگونگی و حالت مفضّل را بیان می‌کند.

مریم، امروز کتاب می‌خواند.   در این جمله «امروز» زمان فعل خواندن را مشخّص می‌کند.

توضیح1: با حذف قید معمولاً آسیبی به معنی جمله وارد نمی‌شود.

توضیح2: فعل، نهاد، مفعول، متمّم و مسند  نمی‌توانند قید جمله باشند.

توضیح3: کلمات تنوین دار همیشه قید هستند؛ مثال: اصلاً، جداً، حتماً، واقعاً و . . . 

توضیح4: این کلمات همیشه قید هستند: هنوز، هرگز، شاید، ناگهان، البتّه و . . .

درس 1-4 / نمونه سوال 

درس 5-8 / نمونه سوال 

درس 9-12 / نمونه سوال 

درس 13-17 / نمونه سوال 

فصل 1 زندگی با دیگران / نمونه سوال 

فصل 2 سرزمین ما / نمونه سوال 5-6-7 / نمونه سوال 8-9-10

فصل 3 زندگی در نواحی دیگر جهان / نمونه سوال 

فصل 4 زیارت مکانهای مقدس / نمونه سوال 

فصل 5 ایران بعد از اسلام / نمونه سوال 

ابهام زدایی

کوچکترین عدد یک رقمی 1 است یا صفر؟

مجموعه اعداد طبیعی، حسابی و صحیح:

♦️مجموعه اعداد طبیعی: عددهای... و 3 و 2 و 1 را عددهای طبیعی می‌گوییم.
کم‌ترین این اعداد یک و بیش‌ترین آن مشخص نیست.
نماد اعداد طبیعی N است.  این حرف از آغاز واژه‌ی انگلیسی Natural به معنای نهادی (طبیعی)، گرفته شده است.

♦️مجموعه اعداد حسابی: عددهای... و 3 و 2 و 1 و 0 را عددهای حسابی می‌گوییم. کم‌ترین عدد حسابی عدد صفر و بیش‌ترین عدد حسابی مشخص نیست.
نماد اعداد حسابی W است در حقیقت W حرف اول کلمه‌ی انگلیسی Whole  به معنی کامل است.
تمامی مجموعه‌هایی که از این نوع اعداد درست شده را با و I هم نشان می‌دهند.

♦️مجموعه اعداد صحیح: عددهای... و 2 و 1 و 0 و 1- و 2- و... را عددهای صحیح می‌گوییم. چون اعداد صحیح هم از سمت مثبت و هم از سمت منفی ادامه دار هستند بنابراین کم‌ترین و بیش‌ترین عدد صحیح نیز مشخص نیست.
این مجموعه شامل اعداد صحیح مثبت و صفر و اعداد صحیح منفی است. در ریاضیات، معمولاً این مجموعه را با Z ابتدای کلمه‌ی آلمانی Zahlen به معنی اعداد نشان می‌دهند.

نکته: در ریاضیات پایه ی دوم ابتدایی با مجموعه اعداد حسابی سر و کار داریم پس نتیجه می گیریم کم ترین عدد یک رقمی صفر است.

✅همینطور می توانید کلاس  خود را با فعالیت تدبر کنیم و پخش قرائت سوره توحید که دانش آموزان روزی چند بار آن را در نماز می‌خوانند آغاز نمایید و با توجه به ترجمه آیات به مرور صفات الهی که در این سوره بیان شده است بپردازیم این فعالیت نیز در پایان می تواند به جمع‌بندی مباحث مربوط به مفهوم توحید کمک کند.

✅برای شروع مناسب درس می توانید از متن درس آغاز کنید متن را به گونه ای بخوانید که دانش‌آموزان را چنان با خود همراه سازد که آنان نیز خود را در برابر زیبایی های زندگی و خالق به زیبایی ها ببینند سپس از آنها بخواهید تا صفاتی را که در سال های گذشته در مورد خدا یاد گرفتند پیدا نموده و برای دوستان خود بیان نمایند مسیر آموزش باید با مرور صفات خداوند و با توجه بر یگانگی و بی همتایی او در مهربانی بخشندگی دانایی و توانایی به ستایش خدا منجر شود.

✅تدریس خود را می‌توانید مستقیما با فعالیت همخوانی کنیم شروع کنید زبان شعر ((خدا)) با ایجاد فضای شاد و پر نشاط به خودی خود زبان مناسبی برای شروع تدریس به شمار می آید  زبان شعر این امکان را به آموزگار می‌دهد که دانش آموزان را با احساسات خود همراه ساخته و در آنانروح لطافت و ظرافت و دقت را بدمد.

‎کلمات و لغات مشکل شعر را با کمک✅ خود بچه ها برایشان  توضیح دهید اما لازم نیست تمام شعر را خط به خط معنا کنید از دانش آموزان بخواهید لحن خود را مناسب با مضمون شعر تغییر دهند و به آن حس و حال دهند.
✅زبان شعر با زبان نثر متفاوت است پس باید به هنگام خواندن برروی وزن و آهنگ آن توجه و دقت بیشتری شود بعد خواندن شعر تاثیر نامناسب بر روی شنونده ی آن به خصوص کودکان شد به جای خواهد گذاشت لذا سعی کنید دانش آموزان احساس زیبایی و موسیقی شعر را به گونه ای دلپذیر به دیگران انتقال دهند.

✅در این شعر از طریق یادآوری نعمت های خداوند و اینکه ما هرچه داریم از اوست زمینه ی مناسبی برای طرح موضوعات بعدی فراهم می شود در این شعر علاوه بر تاکید بر زیبایی های زندگی به موضوعی اشاره می‌کند که در واقع شروع ایست برای بیان مفهوم یکتایی و بی همتایی خدا و شروعی برای تفکر موثر در دانش آموزان. 
مناسب است از دانش آموزان بخواهید در که خود را از معنا و مفهوم کلی شعر در قالب یک نوشته کوتاه یا به صورت شفاهی به کلاس ارائه دهند.

✅در قسمت فعالیت کامل کنید

دانش‌آموزان را هدایت کنید تا ضمن مرور بر صفات خداوند و با تکیه بر یگانگی و بی همتایی و در مهربانی بخشندگی دانایی و توانایی احساس علاقه مندی و ستایش در آنها شکوفا گردد و این احساس را با قلم جاری نمایند این فعالیت ابزار خوبی است برای آنکه شما بتوانید زبان بچه‌ها را برای گفت و گو با خدا باز کنید و آنها را به راحتی و بی واسطه با پروردگار خود با زبان خود سخن بگویند پس در این فعالیت و دست و گردن آنها را آزاد آزاد بگذارید تا با بهره گیری از احساس و درون مایه خویش هر چه می خواهند بنویسند.

✅در قسمت نیایش دانش آموز پس از آشنایی با اصل توحید و بی همتایی خدا در اوصاف و کمالات ضمن بیان احساس در قالب نیایش به جمع بندی مطالب ارائه شده می‌پردازد برای انجام هر چه بهتر و مناسب ترین فعالیت بهترین شیوه حضور در طبیعت است به خصوص اگر در اطراف مدرسه محیط های طبیعی وجود داشته باشد در چنین مواقعی شما بهتر از هر وقت دیگری می توانید بچه ها را به تفکر و اندیشه در این باره فرا بخوانید.

✅ارزشیابی با چه روشی صورت می گیرد؟

✳️ارزشیابی از طریق مشاهده: در هدیه های آسمان ارزشیابی با استفاده از روش مشاهده صورت می گیرد. مشاهده روشی مبتنی بر واقعیت های زندگی و فعالیت های مستمر روزانه در مدرسه وقتی خارج از آن است که طی آن از طریق مداخله حواس و به خصوص چشم درباره رفتار و عمل معین فردی به بررسی و داوری می پردازیم. وقتی به مشاهده رفتار فرد در موقعیت های طبیعی بپردازیم دو امکان وجود دارد:

یا می توان از طریق مشاهده رفتار فردی در حین عمل خصایص او را ثبت کرد و بعد به داوری پرداخت.

یا از خود فرد خواست درباره مشخصات و خصوصیات خود آن چنان که درک می کند گزارش بدهد.

دستور زبان فارسی
پسوندهای افعال به ترتیب حروف الفباعبارتند از:

"-آسا":امروزه پسوندصفت سازشباهت است
مانند: برق آسا یعنی مانندبرق.

"- آگین و گین": پسوندصفت سازبرای آلودگی وآغشتگی وتزیین واختلاط است
مثل: خشمگین ودردآگین؛ یعنی خشم آلودودردآلود.

"- اً(تنوین)": پسوند قیدسازاست در کلمات عربی
مانند"جسماً، روحاً، محترماً، اولاً.

"-ان" فاعلی که به ریشه مضارع می چسبد وصفت فاعلی می سازد
مثل: نادان

"-ان" مصدری و آداب و رسوم
مانند:آب بندان، عقدکنان، گلریزان، بله بران که درواقع نوعی "ان"فاعلی است ولی دراین مواردبرای ساختن اسم به کار میرودنه صفت

"-انه" مشابهت و نسبت: مانند عاقلانه و محترمانه که دراین حال پسوند قیدسازاست وبه طورفعال صفت رابدل به قید می کند.گاهی این پسوند، اسم رابدل به اسم یاصفت می نمایدولی دراین صورت چندان فعال نیست
مانند: صبحانه، عصرانه، شاگردانه.

"- بان"پسوندصفت سازمحافظت ونگهبانیست مانند:باغبان وشهربان یعنی محافظ باغ و نگهبان شهر.

"- چه": پسونداسم سازتصغیرو کوچک سازی است
مانند: باغچه، زاغچه، کتابچه، دفترچه یعنب باغ کوچک و زاغ کوچک و...

"- چی": پسوند ترکی تبارفاعلی صفت سازاست مانند:درشکه چی و کودتاچی.

"- دان": پسوند اسم سازیست که برظرف ومحل نگهداری اشیاء دلالت دارد
مانند: نمکدان

"-زار": این پسوندنیزبرای ساختن اسم مکان به کارمی رود که برکثرت هم دلالت می کند
مانند: گلزارولاله زار به معنی جای گل ومحل لاله

"- سان": در قدیم اسم مستقل بوده است به معنی عادت وخوی، ولی امروز پسوندصفت سازمشابهت است
مانند: لاله سان وپروانه سان به معنی شبیه لاله ومانندپروانه.

"- ستان": که پسوند اسم ساز مکانست
مانند:گلستان ودبیرستان به معنای جای گل ومکان نوشتن.

"- فام": پسوند صفت ساز رنگ و مشابهت است
مثل: نقره فام وسپید فام به معنی نقره گون و به رنگ سپید.

" - ک": پسوند اسم ساز تصغیر و گوچک سازی و ترحم و ظرافت است
مانند:طفلک به معنی طفل قابل ترحم و کلاهک به معنی کلاه کوچک.

"- کار": پسوند یا شبه پسوند فاعلی و مبالغه و شغل است؛ نظیر ستمکار و خطاکار و جوشکار که ستمکار معنی فاعلی و مبالغه دارد به معنی ستم کننده و ستمگر و جوشکار جنبه فاعلی و شغلی دارد یعنی کسی که شغل او جوشکاری است.

"- که و یکه": در لهجه عامیانه مردم تهران پسوند معرفه و تحقیر است مانند: مردکه، زنیکه.

"- کی": در زبان عامیانه: پسوندیست که صفت و قید چگونگی می سازد؛ مانند:زورکی و پس پسکی.

"- گان توزیع": پسوندیست که صفت و قیدتوزیعی می سازد
مانند: دهگان وپانصدگان. یعنی ده ده و پانصد و پانصد.

"- گانه": پسوند صفت ساز نسبت است
مثل: دهگانه ودوگانه ویگانه.

"- کار": پسوند یاشبه پسوندفاعلی ومبالغه وشغل است
نظیرستمکار وخطاکاروجوشکارکه ستمکار معنی فاعلی و مبالغه دارد به معنی ستم کننده و ستمگر و جوشکار جنبه فاعلی و شغلی دارد یعنی کسی که شغل او جوشکاری است.

"- گر": پسوند بسیارفعال صفت ساز است که بر مبالغه و شغل دلالت می کند
مانند:کارگر وستمگر وآهنگر.

"- گری": پسوند مرکب اسم ساز است که برعقیده وخط مشی دلالت دارد
مانند:صوفیگری ودیوانه گری.

"- گون و گونه": پسوند صفت ساز مشابهت است
مثل: نیلگون وشعرگونه.

"- مند": پسوند صفت ساز دارندگی است
مانند: ثروتمند و سعادتمند.

"- ُم" و "-ُمین": پسوندعددساز است که هردوصفت عددی ترتیبی می سازند؛ نظیر: سوم وسومین.

"-َن": مصدری که پسوندمصدرساز است

مثال: ساختن و شنیدن.

"- ناک": پسوند صفت ساز آلودگی و دارندگی است
مثل خشمناک ودردناک وآتشناک

"-َنده": پسوند صفت ساز فاعلیست مانند: راننده وخواننده.

"- وار": پسوند صفت ساز و قیدساز مشابهت است که هم به آخر اسم ملحق می شود

مانند: حباب وار و هم به آخر صفت؛ چون: دیوانه وار و عاجزوار.

"- واره": پسوند اسم ساز مشابهت و مانندگیست
مثل شعرواره،فلزواره،ماهواره و جشنواره.

"- ور": پسوند صفت ساز دارندگی و فاعلیست
مانند:دانشور، سرور، دستور و گنجور.

"-وش"
پسوند صفت ساز مشابهت است؛ نظیر مهوش و پریوش.

"- ه" نسبت
پسوند اسم سازاست؛ مانند: هفته و نیمه و هزاره.

"- ه" صفت گذشته
مانند: رفته، گسسته، گشته، دیده که پسوندی صفت ساز است.

"- ه" مصدری
در زبان عامیانه مانند: لب گزه، ترتره که اسم مصدر می سازد.

"- ه" معرفه
پسوند اسم ساز معرفه است در همان زبان مانند: دختره، خوشگله.

"- ه" زمانی ومقدار
پسوندی صفت ساز است مانند: "دومرده" و"یک روزه".

"- ی" صفت ساز ("ی"نسبت)
مانند کبابی، متابی، جنگی.

"- ی" مصدری ("ی" اسم ساز)
مانند سیاهی، زیبایی.

"- ی" نفی جنس
مانند: "کسی نیامد" که پسوندی اسم ساز است.

"- ین" نسبت

مانند: سیمین و رنگین که پسوند صفت ساز است.

♦️برای 10 تا دو چرخه چند چرخ؟ خب ما با توضیحاتی که قبلا دادیم دانش آموزان خودش جواب می دهند که 10 ضرب در 2 پس میشه 20 چرخ 
♦️28 عدد چرخ چندتا دوچرخه اینجا میگیم باید چرخ ها رو دوتا دوتا جدا کنیم پس بهتره برای اینکه سریعتر به جواب برسیم 28تقسیم بر 2 کنیم میشه 14تا دوچرخه 
♦️گفته آیا امکان داره 19چرخ برای تعدادی دوچرخه مورد نیاز بشه؟ میگم نه چون تعداد چرخ ها برای دو چرخه همیشه عددی زوج هست و 19 عدد زوج نیست یه چرخ اضافه خواهد بود.

بعدی گفته رابطه بین تعداد چرخ و دوچرخه 

تعداد چرخ ها =تعداد دو چرخه ها ضرب در 2 

چون هر دو چرخه دوتا چرخ داره 

حواستون باشه اگر پرسیدن سه چرخه چی اونجا تعداد چرخ ها همیشه فرد نخواهد بود 

پس ما با این مثال عدد زوج بیشتر به دانش آموزان مفهومش رسوندیم به عدد هایی که دوتا دوتا جدا کنیم یا عدد هایی که بر دو بخش پذیر هستن اعداد زوج هستن با زدن مثال هایی از اعداد کوچک دو رقمی زوج بودن عدد بهشون یاد بدید 

علاوه بر این بگید حالا یکان این اعداد نگاه کنید اعدادی که گفتید زوج هستید بچه ها یکان همشون اعداد(0،2.4.6.8)هستن پس ما برای تشخیص زوج بودن عدد کافیه به یکان آن نگاه کنیم

سوال 2

این سوال میخواد عدد فرد به دانش آموزان یاد بده و با رسم الگو میخواد بچه ها به این نتیجه برسند که عدد فرد چیه 

خب این الگو یه  ستون دوتایی در هر مرحله بهش اضافه میشه 

برای پیدا کردن رابطه بین شماره شکل و تعداد مربع ها ما اول از روی شکل الگو ستونی که یه مربع داره یه مربع بهش اضافه می کنیم تا با این کار ستون ما همه دوتایی باشند که در آخر این مربعی که اضافه کردیم کم می کنیم.

خب ما با اضافه کردن مربع نارنجی ستون ها رو دوتایی کردیم خب حالا در هر مرحله الگوی ما یه ستون دوتایی بهش اضافه میشه پس یه دوتا ثابت داریم 
شماره شکل ضرب در عددثابت ما که 2هست 
گفتیم در آخر ما باید مربعی که اضافه کردیم باید کم کنیم ما یه مربع اضافه کردیم پس در آخر منهای یک می کنیم 
پس داریم:(شماره شکل×2)-1

جدول تا آخر کامل می کنیم بعد از شماره ی شکل 4 میتونیم شماره 5،6،7،یا 8 بگذاریم ولی آخری باتوجه به این در رابطه نوشته 9 پس ما شماره شکل 9 داریم

♦️چندمین شکل 23 مربع خواهد داشت؟

خب ما اینجا رابطه داریم میذاریم تو رابطه 

(شماره شکل ×2)-1=23

به دانش آموزان میگیم بچه ها بیایید با حدس و آزمایش اینو حل کنیم یا اینکه بگیم بچه ها چه عدد در 2ضرب کنیم ازش یکی کم کنیم میشه 23 

از این دو روش میتونید برای رسیدن به جواب استفاده کنید 

♦️آیا شکلی با 28 مربع ساخته میشه؟چرا؟

خب ما برمی گردیم سراغ الگو تعداد مربع ها می‌شماریم همه اعداد فرد هست 

ولی اینجا گفته 28 که عددی زوجه پس نمیشه چون 28 عددی زوج هست و الگو ما از اعداد فرد درست شده 

♦️تعداد مربع ها =(شماره شکل×2)-1

♦️رابطه هم میشه 

⬜️=(⚪️×2)-1

به عددهای 1و3و5و7و9 اعداد فرد می گویند. اینم با زدن مثال های دو رقمی و نگاه کردن به یکان آنها به دانش آموزان یاد میدهید که فرد بدون عددی، از یکان آن می‌توانند تشخیص بدهند 

کافیه برای زوج بودن یا فرد بودن عددی یکان آن عدد را چک کنند 

زوج بودن و فرد بودن هم راحت با الگو بهشون یاد بدید یا همان فعالیت ابتدایی

در الگوهای افزایشی عدد ثابت که در سوال 2 آمده داریم 

(شماره شکل ×عدد ثابت)+_عدد

مثلا داشته باشیم 

3.         5.         7.        ....

خب الگو با عدد ثابت 2 اضافه میشه 
در رابطه قرار میدهیم حالا 
(1×2)=2

ولی شکل اول ما 3 پس این 2 باید با عدد یک جمع می کنیم تا رابطه پیدا بشه 
(1×2)+1

مثال دوم
4.       9.          14.          ....

الگو با عدد ثابت 5 افرایش پیدا می‌کنه پس داریم

(1×5)=5

جواب شده 5 ولی الگوی اول ما 4 هست پس باید یکی ازش کم کنیم 

(1×5)-1=4

و آخرین مثال ما

7.      10.     13.      ....

افزایش ثابت عدد 3

(1×3)=3

خب الگوی اولی ما عدد 7 پس باید این عدد 3 با 4جمع کنیم تا به عدد الگوی شماره شکل اولی برسیم 

(1×3)+4=7

نکات تکمیلی این مبحث⏬

دانش آموزان در سال های قبل با الگوها آشنا شده اند.

#الگوها:

گاهی اعداد و اشکال با رابطه های خاص به دنبال هم می آیند.

✔️ الگویابی یکی از راهبرد های حل مسئله است.
 مبحث الگوها  از ابتدایی شروع شده ودر متوسطه هم ادامه می یابد.

الگوها ممکن است به صورت عددی یا شکلی(هندسی)باشند.

الگوهای عددی: که اعداد بصورت منظم به دنبال هم قرار گرفتند وبینشون رابطه ی منظمی وجود داره

الگوهای شکلی که هر شکل با شکلهای قبل وبعدش ارتباط منظمی داره

با کشف رابطه بین اعداد می توان اعداد بعدی را حدس زد.

در الگوهای شکلی(هندسی)هم به همین ترتیب می توان با کشف رابطه بین شکل ها، شکلهای بعدی را پیدا کرد.

الگوهای کاهشی: که در اونها اعداد یا اشکال بصورت منظم وبا رابطه ای منظم و مشخص کاهش می یابند 

الگوهای افزایشی: که در اونها اعداد یا اشکال بصورت منظم وبا رابطه ای منظم و مشخص افزایش می یابند.

در پایه پنجم رابطه بین الگوی های مربعی و مثلثی را فرا گرفتند. در پایه ششم نیز آموزش الگو ها ادامه خواهد داشت و دانش آموزان با الگوهای اعداد زوج و فرد آشنا خواهند شد.
باید دانش آموزان را تشویق کنیم تا خود رابطه بین الگو هارا کشف نمایند. معلم می تواند در صورت لزوم دانش آموزان را در یافتن رابطه بین الگو ها راهنمایی کند.