فارسی هفتم دانش‌های زبانی و ادبی حرف اضافه و متمم

دانش‌های زبانی و ادبی، حرف اضافه و متمم

گفتیم که بعضی جمله‌ها با نهاد و فعل خاص کامل می‌شوند.

نهاد + فعل خاص

بعضی جمله‌ها برای کامل شدن، علاوه بر نهاد و فعل خاص، به مفعول هم نیاز دارند.

نهاد + مفعول + فعل خاص

بعضی جمله‌ها ، علاوه بر نهاد، مفعول و فعل، به متمم هم نیاز دارند.

متمم گروه اسمی است که پس از حرف اضافه می آید.

حروف اضافه عبارتند از:

به، با، از، بر، تا، در، اندر، پیش، پس، برای، بهر، از بهر (در متن های کهن به کار می رفت .)، بی، بدون، چون (= مانند)، درباره ٔ، مانند، جز، مگر (= جز)

نکته: «چون»، زمانی حرف اضافه است که به معنی «مثل و مانند» به کار رود، اما اگر به معنی «زیرا» باشد، حرف ربط است. مثال:

چهره‌ی مادربزرگ، چون ماه می‌درخشد. (چون، حرف اضافه است.)

به خانه‌ی مادربزرگ رفتم، چون دلتنگ چهره‌ی مهربانش بودم. (چون، حرف ربط است.)

نکته: «تا»، زمانی حرف اضافه است که فاصله‌ی دو زمان یا دو مکان را نشان دهد، اگر در معنای «برای این که» به کار رود حرف ربط است. مثال:

از خانه تا مدرسه دویدم. (تا، حرف اضافه است.)

به بازار رفتم تا برای مدرسه خرید کنم. (تا، حرف ربط است.)

نهاد + متمم + فعل

و یا:

نهاد + مفعول + متمم + فعل خاص

البته متمم می‌تواند پیش از فعل (چه فعل خاص و چه فعل اسنادی)، هر جایی از جمله قرار بگیرد.

در جمله‌های زیر حرف اضافه و گروه متممی را مشخص کنید:

می‌گویند:  

اسکندر در اثنای سفر به شهری رسید.

و از گورستان عبور کرد،

لوح قبور را خواند

و به حیرت فرو رفت؛

زیرا مدت حیات صاحبان قبور که بر روی سنگ‌ها رقم شده بود،

هیچ کدام از ده سال تجاوز نمی‌کرد.  

یکی از بزرگان شهر را پیش خواند

و به او گفت:

شهری باصفا، با هوای خوب و آب گوارا چرا زندگی مردمش چنین کوتاه است؟

آن مرد بزرگ در پاسخ گفت:

ما زندگی را با نظری دیگر می‌نگریم.

 زندگی به خوردن و خفتن و راه رفتن نیست،

که در این قسمت ما و حیوانات تفاوتی نداریم

زندگی حقیقی آن است

که در جستجوی معرفت بگذرد.

حالا پاسخ‌های خود را کنترل کنید:

اسکندر در اثنای سفر به شهری رسید.

حرف اضافه: در

گروه متممی: اثنای سفر

حرف اضافه: به

گروه متممی: شهری

و از گورستان عبور کرد،

حرف اضافه: از

گروه متممی: گورستان

لوح قبور را خواند

حرف اضافه: -

گروه متممی: -

در این جمله، حرف اضافه ندارم، پس گروه متممی هم نداریم.

و به حیرت فرو رفت؛

حرف اضافه: به

گروه متممی: حیرت

زیرا مدت حیات صاحبان قبور که بر روی سنگ‌ها رقم شده بود،

حرف اضافه: بر

گروه متممی: روی سنگ‌ها

هیچ کدام از ده سال تجاوز نمی‌کرد.  

حرف اضافه: از

گروه متممی: ده سال

یکی از بزرگان شهر را پیش خواند

حرف اضافه: از

گروه متممی: بزرگان شهر

و به او گفت:

حرف اضافه: به

گروه متممی: او

شهری باصفا، با هوای خوب و آب گوارا چرا زندگی مردمش چنین کوتاه است؟

حرف اضافه: با

گروه متممی: هوای خوب

آن مرد بزرگ در پاسخ گفت:

حرف اضافه: در

گروه متممی: پاسخ

ما زندگی را با نظری دیگر می‌نگریم.

حرف اضافه: با

گروه متممی: نظری

 زندگی به خوردن و خفتن و راه رفتن نیست،

حرف اضافه: به

گروه متممی: خوردن

که در این قسمت ما و حیوانات تفاوتی نداریم

حرف اضافه: در

گروه متممی: این قسمت

زندگی حقیقی آن است

حرف اضافه: -

گروه متممی: -

در این جمله، حرف اضافه ندارم، پس گروه متممی هم نداریم.

که در جستجوی معرفت بگذرد.

حرف اضافه: در

گروه متممی: جستجوی معرفت

نکته: متمم‌ها دو نوع هستند.

متمم قیدی: متمم قیدی را در جمله می‌توان حذف کرد؛ بدون این که مفهوم جمله، لطمه ببیند.

متمم فعلی: متمم‌های فعلی را در جمله نمی‌توان حذف کرد؛

بعضی از فعل‌ها همیشه به حرف اضافه‌ی مشخصی به کار می‌روند؛ به همین دلیل قابل حذف شدن نیستند.

تشخیص این دو نوع متمم را در دوره‌ی دوم متوسطه خواهید آموخت.