درس دهم :
عهد و پیمان :
من دیر نمی آیم ، شما هم دیر نیایید .
آرایه : تکرار
من غیبت نمی کنم ، شما هم غیبت نکنید .
آرایه : تکرار
من به شما دروغ نمی گویم ، شما هم دروغ نگویید .
آرایه : تکرار
من به هر قولی که به شما بدهم وفا می کنم ، شما هم به هر قولی
که به من می دهید ، وفا کنید .
آرایه : تکرار
من خودم را موظف می دانم که برای خیر و صلاح شما تلاش می کنم ،
شما هم خودتان را موظف بدانید که به توصیه های من عمل کنید .
آرایه : تکرار
عشق به مردم :
موج جمعیت ، رجایی را از جا کند و برد و برد و ...
آرایه :
موج جمعیت : اضافه ی تشبیهی ، جمعیت مثل موج است .
تکرار
رفتار بهشتی :
به هم ریخته : کنایه از ، آشفته و بی نظم
گرمای محبت :
هجوم باد : تشخیص یا جان بخشی
زوزۀ باد : جان بخشی
من اگر به این پیرمرد کمک کنم ، خدا هم به من کمک می کند : تکرار
برق خوشحالی : اضافه ی تشبیهی ، خوشحالی مثل برق است .
دانش های زبانی و ادبی :
در درس های گذشته خواندیم که فعل جزء اصلی جمله است و ویژگی هایی
دارد و یکی از این ویژگی ها زمان است ؛ یعنی یک فعل به ما نشان می دهد
که یک کار در یکی از مان های گذشته ، حال و یا آینده انجام شده یا می شود .
پس فعل ، واژه ای است که :
1 – نشان دهنده ی انجام کار یا داشتن حالتی را در جمله نشان می دهد .
2 – در بر دارنده ی مفهوم زمان ( گذشته ، حال ، آینده ) است .
و اکنون می خوانیم :
3 – نشان دهنده ی شخص انجام دهنده ی کار ( در فعل خاص ) یا دارنده ی
حالت در فعل اسنادی ) است ؛ یعنی با کاربرد فعل در جمله می توانیم بفهمیم
که شخص انجام دهنده ی کار یا دارنده ی حالت :
1 – گوینده یا گویندگان
2 شنونده یا شنوندگان
3 – فرد غایب یا افراد غایب هستند .
به مثال ها و توضیحات آن توجه کنید .
اول شخص ( گوینده یا گویندگان ) :
1 – 1 - من در جلسه ی امتحان حاضر بودم .
ما در جلسه ی امتحان حاضر بودیم .
با توجه به « بودم » و « بودیم » شما متوجه می شوید که حالت حاضر بودن به « من » یا
« ما » که « گوینده » ( یک نفر است ؛ یعنی مفرد ) یا « گویندگان » ( که بیش از یک نفر است
؛ یعنی جمع ) جمله ها هستند ، نسبت داده شده است .
2 – 1 – در جلسه ی امتحان حاضر بودم .
در جلسه ی امتحان حاضر بودیم .
در این جمله ها ، با اینکه نهاد « من » و « ما » حذف شده است ، با شنیدن فعل « بودم » و
« بودیم » متوجه می شوید که شخص یا اشخاصی که « حاضر بودن » به آنها نسبت داده شده
است ، « من » ( که یک نفر است ؛ یعنی مفرد ) یا « ما » ( که بیش از یک نفر است ؛ یعنی
جمع ) است ؛ چون فعل ، این قابلیت و توانایی را دارد که با بودن یا نبودن نهاد در جمله ، شخص
انجام دهنده ی فعل یا دارنده ی حالت را نشان دهد و اینکه چگونه فعل این توانایی را دارد ، در
درس های آینده ( درس 13 ) خواهید خواند .
3 – 1 - من برای گرفتن کتاب مناجات نامه خواجه عبدالله ، به کتابخانه رفتم .
ما برای گرفتن کتاب مناجات نامه خواجه عبدالله ، به کتابخانه رفتیم .
با وجود فعل « رفتم » و « رفتیم » در جمله متوجه می شوید که کار « رفتن » را « من » ( که
یک نفر است ؛ یعنی مفرد ) و « ما » ( که بیش از یک نفر است ؛ یعنی جمع )که « گوینده » یا
« گویندگان » هستند ، انجام داده اند .
4 – 1 - برای گرفتن کتاب مناجات نامه خواجه عبدالله ، به کتابخانه رفتم .
برای گرفتن کتاب مناجات نامه خواجه عبدالله ، به کتابخانه رفتیم .
در این جمله ها هم ، باز با وجود اینکه نهاد « من » و « ما » حذف شده است ، با شنیدن فعل
« رفتم » و « رفتیم » ، متوجه می شوید که شخص یا اشخاصی که کار « رفتن » را انجام
داده اند ، « من » ( که یک نفر است ؛ یعنی مفرد ) یا « ما » ( که بیش از یک نفر است ؛ یعنی
جمع ) ( گوینده یا گویندگان ) است ؛ چون فعل ، این قابلیت و توانایی را داردکه با بودن یا نبودن
نهاد در جمله ، شخص انجام دهنده ی فعل را نشان دهد .
دوم شخص ( شنونده و شنوندگان )
1 – 2 - تو در جلسه ی امتحان حاضر بودی .
شما در جلسه ی امتحان حاضر بودید .
با توجه به « بودی » و « بودید » شما متوجه می شوید که حالت حاضر بودن به « تو »
( که یک نفر است ؛ یعنی مفرد ) یا « شما » ( که بیش از یک نفر است ؛ یعنی جمع ) ( شنونده
یا شنوندگان ) ، نسبت داده شده است .
2 – 2 – در جلسه ی امتحان حاضر بودی .
در جلسه ی امتحان حاضر بودید .
در این جمله ها ، با اینکه نهاد « تو » و « شما » حذف شده است ، با شنیدن فعل « بودی » و
« بودید » متوجه می شوید که شخص یا اشخاصی که « حاضر بودن » به آنها نسبت داده شده
است ، « تو » ( که یک نفر است ؛ یعنی مفرد ) یا « شما » ( که بیش از یک نفر است ؛ یعنی
جمع ) است ؛ چون فعل ، این قابلیت و توانایی را دارد که با بودن یا نبودن نهاد در جمله ، شخص
انجام دهنده ی فعل یا دارنده ی حالت را نشان دهد .
3 – 2 - تو برای گرفتن کتاب مناجات نامه خواجه عبدالله ، به کتابخانه رفتی .
شما برای گرفتن کتاب مناجات نامه خواجه عبدالله ، به کتابخانه رفتید .
با وجود فعل « رفتی » و « رفتید » در جمله متوجه می شوید که کار « رفتن » را « تو » ( که
یک نفر است ؛ یعنی مفرد ) و « شما » ( که بیش از یک نفر است ؛ یعنی جمع ) که « شنونده »
یا « شنوندگان » هستند ، انجام داده اند .
4 – 2 - برای گرفتن کتاب مناجات نامه خواجه عبدالله ، به کتابخانه رفتی .
برای گرفتن کتاب مناجات نامه خواجه عبدالله ، به کتابخانه رفتید .
در این جمله ها هم باز با وجود اینکه نهاد « تو » و « شما » حذف شده است ، با شنیدن فعل
« رفتی » و « رفتید » ، متوجه می شوید که شخص یا اشخاصی که کار « رفتن » را انجام
داده اند ، « تو » ( که یک نفر است ؛ یعنی مفرد ) یا « شما » ( که بیش از یک نفر است ؛ یعنی جمع ) است ؛ چون فعل ، این قابلیت و توانایی را دارد که با بودن یا نبودن نهاد در جمله ، شخص انجام دهنده ی فعل را نشان دهد .
سوم شخص ( غایب و غایب ها ) :
1 – 3 - او در جلسه ی امتحان حاضر بود .
آنها در جلسه ی امتحان حاضر بودند .
با توجه به « بود » و « بودن » شما متوجه می شوید که حالت حاضر بودن به « او » ( که
یک نفر است ؛ یعنی مفرد ) یا « آنها » ( که بیش از یک نفر است ؛ یعنی جمع ) که « گوینده یا گویندگان » جمله ها هستند ، نسبت داده شده است .
2 – 3 – در جلسه ی امتحان حاضر بود .
در جلسه ی امتحان حاضر بودند .
در این جمله ها ، با اینکه نهاد « او » و « آنها » حذف شده است ، با شنیدن فعل « بود » و
« بودند » متوجه می شوید که شخص یا اشخاصی که « حاضر بودن » به آنها نسبت داده شده
است ، « او » ( که یک نفر است ؛ یعنی مفرد ) یا « آنها » ( که بیش از یک نفر است ؛ یعنی
جمع ) است ؛ چون فعل ، این قابلیت و توانایی را دارد که با بودن یا نبودن نهاد در جمله ، شخص
انجام دهنده ی فعل یا دارنده ی حالت را نشان دهد .
3 – 3 - او برای گرفتن کتاب مناجات نامه خواجه عبدالله ، به کتابخانه رفت .
آنها برای گرفتن کتاب مناجات نامه خواجه عبدالله ، به کتابخانه رفتند .
با وجود فعل « رفت » و « رفتند » در جمله متوجه می شوید که کار « رفتن » را « من » ( که
یک نفر است ؛ یعنی مفرد ) و « ما » ( که بیش از یک نفر است ؛ یعنی جمع ) که « شنونده » یا
« شنوندگان » هستند ، انجام داده اند .
4 – 3 - برای گرفتن کتاب مناجات نامه خواجه عبدالله ، به کتابخانه رفت .
برای گرفتن کتاب مناجات نامه خواجه عبدالله ، به کتابخانه رفتند .
در این جمله ها هم باز با وجود اینکه نهاد « او » و « آنها » حذف شده است ،
با شنیدن فعل« رفت » و « رفتند » ، متوجه می شوید که شخص یا اشخاصی
که کار « رفتن » را انجام داده اند ، « او » ( که یک نفر است ؛ یعنی مفرد )
یا « آنها » ( که بیش از یک نفر است ؛ یعنی جمع ) است ؛ چون فعل ، این
قابلیت و توانایی را دارد که با بودن یا نبودن نهاد در جمله ، شخص
انجام دهنده ی فعل را نشان دهد .
حتی اگر فعل را خارج از جمله ببینید به راحتی می توانید « شخص »
آن را حدس بزنید . مثلا با شنیدن فعل « می خوانید » متوجه می شوید
که « انجام دهنده »ی کار خواندن « شما »
( که شنونده هستند و بیش از یک نفر ) است ؛ یعنی دوم شخص جمع .
تمرین 1 :
واژه های ردیف « الف » را به واژه ی مناسب از ردیف « ب » وصل کنید .
( 1 )
من دیدید
تو دید
او دیدند
ما دیدی
شما دیدیم
آنها دیدم
( 2 )
من می پرسید
تو می پسیدیم
او می پرسیدم
ما می پرسیدند
شما می پرسیدید
آنها می پرسیدی
( 3 )
من بشناسند
تو بشناسیم
او بشناسد
ما بشناسی
شما بشناسید
آنها بشناسم
( 4 )
من می شناسم
تو می شناسیم
او می شناسید
ما می شناسی
شما می شناسد
ایشان می شناسند
پاسخ ( 1 ) : من دیدم – تو دیدی – او دید – ما دیدیم – شما دیدید – آنها دیدند
پاسخ ( 2 ) : من می پرسیدم – تو می پرسیدی – او می پرسید –
ما می پرسیدیم – شما می پرسیدید - آنها می پرسیدند –
پاسخ ( 3 ) : من بشناسم – تو بشناسی – او بشناسد –
ما می شناسیم – شما می شناسید – آنها می شناسند
پاسخ ( 4 ) : من می شناسم – تو می شناسی – او می شناسد
ما می شناسیم – شما می شناسید – آنها می شناسند
تمرین 2 :
واژه های ردیف « الف » را به واژه ی مناسب از ردیف « ب » وصل کنید .
( 1 )
اول شخص مفرد رسیدید
دوم شخص مفرد رسیدیم
سوم شخص مفرد رسید
اول شخص جمع رسیدند
دوم شخص جمع رسیدم
سوم شخص جمع رسیدی
( 2 )
اول شخص مفرد خواهید شست
دوم شخص مفرد خواهیم شست
سوم شخص مفرد خواهی شست
اول شخص جمع خواهم شست
دوم شخص جمع خواهند شست
سوم شخص جمع خواهد شست
پاسخ ( 1 ) :
اول شخص مفرد : رسیدم
دوم شخص مفرد : رسیدی
سوم شخص مفرد : رسید
اول شخص جمع : رسیدیم
دوم شخص جمع : رسیدید
سوم شخص جمع : رسیدند
پاسخ ( 2 ) :
اول شخص مفرد : خواهم شست
دوم شخص مفرد : خواهی شست
سوم شخص مفرد : خواهد شست
اول شخص جمع : خواهیم شست
دوم شخص جمع : خواهید شست
سوم شخص جمع : خواهند شست
تمرین 3 : 
در هر جمله ، شخص و شمار فعل را بنویسید .
1 – در دورۀ دبیرستان ، نمایشنامۀ « ابوذر » را همراه با دوستانش اجرا کرد .
2 – شاگردانش می گویند : « ما به مشاعره علاقه مند هستیم . »
3 – تو می توانی برای درس خواندن به اتاق بروی .
4 – سحر گفت : « مادرم لباس های شیک و زیبایی می دوزد .
پاسخ پرسش ها :
1 – در دورۀ دبیرستان ، نمایشنامۀ « ابوذر » را همراه با دوستانش اجرا کرد .
او اجرا کرد : سوم شخص مفرد ( او غایب است : سوم شخص – یک نفر است : مفرد )
2 – شاگردانش می گویند : « ما به مشاعره علاقه مند هستیم . »
آنها می گویند : سوم شخص جمع
( آنها غایب هستند : سوم شخص – بیش از یک نفر هستند : جمع )
ما هستیم : اول شخص جمع ( ما گوینده ایم : اول شخص – بیش از یک نفر هستیم : جمع )
3 – تو می توانی برای درس خواندن به اتاق بروی .
تو می توانی : دوم شخص مفرد ( تو شنونده ای : دوم شخص – یک نفر هستی : مفرد )
تو بروی : دوم شخص مفرد ( تو شنونده ای : دوم شخص – یک نفر هستی : مفرد )
4 – سحر گفت : « مادرم لباس های شیک و زیبایی می دوزد . »
سحر ( او ) گفت : سوم شخص مفرد
( او غایب است : سوم شخص – یک نفر است : مفرد )
مادر ( او ) می دوزد : سوم شخص مفرد
( او غایب است : سوم شخص – یک نفر است : مفرد )
تمرین 4 :
شخص و شمار فعل های زیر را مشخص کنید .
1 – می گشاید :
2 - خورده بودید :
3 – توانستی :
4 – می شنوم :
5 – بشویند :
6 – می آزماییم :
پاسخ :
1 – می گشاید : سوم شخص مفرد
2 - خورده بودید : دوم شخص جمع
3 – توانستی : دوم شخص مفرد
4 – می شنوم : اول شخص مفرد
5 – بشویند : سوم شخص جمع
6 – می آزماییم : اول شخص جمع
