فارسی هشتم درس 5 راه نیک بختی

 

 

درس پنجم : راه نیک بختی

 

 

زین گفته سعادت تو جویم

 

پس یاد بگیر هرچه گویم

 

قافیه : جویم ، گویم

 

تعداد جمله : 3 جمله

 

آرایه ی ادبی :

 

جناس ، جویم و گویم

 

 

 

می باش به عمر خود سحر خیز

 

وز خواب سحرگهان بپرهیز

 

قافیه : سحرخیز ، بپرهیز

 

تعداد جمله :2

 

به عمر خود سحرخیز می باش

 

وز خواب سحرگهان بپرهیز

 

آرایه ی ادبی :

 

تلمیح  به ضرب المثل : سحر خیز باش تا

 

کامروا شوی .

 

تکرار : سحر

 

دو فعل امر در بیت :

 

1 - بپرهیز

 

2 - می باش ظاهراً فعل امر نیست اما در

 

     معنی فعل امر به کار رفته است .  

 

سحرگه مخفف سحرگاه

 

 

 

با مادر خویش مهربان باش

 

آماده ی خدمتش به جان باش

 

قافیه : مهربان ، جان

 

ردیف : باش

 

تعداد جمله : 2

 

با مادر خویش مهربان باش

 

به جان آماده ی خدمتش  باش

 

همنشین حضرت موسی (علیه السلام)

 

روزی حضرت موسی (ع) در ضمن مناجات

 

به پروردگار عرض کرد : خدایا می خواهم

 

همنشینی را که در بهشت دارم ببینم که چگونه

 

شخصی است !

 

جبرئیل بر او نازل شد و گفت : یا موسی ( ع )

 

قصابی که در فلان محل است همنشین تو است .

 

حضرت موسی به درب دکان قصاب آمده ، دید

 

جوانی شبیه شب گردان مشغول فروختن گوشت

 

است.

 

شب که شد جوان مقداری گوشت برداشت و به

 

سوی منزل روان گردید . موسی ( ع ) از پی

 

او تا درب منزلش آمد و به او گفت : مهمان

 

نمی خواهی ؟

 

گفت : بفرمایید ، موسی ( ع ) را به درون

 

خانه برد . حضرت دید جوان غذایی تهیه نمود ،

 

آن گاه زنبیلی از طبقه فوقانی به زیر آورد ،

 

پیرزنی کهنسال را از درون زنبیل بیرون آورد

 

و او را شستشو داد ، غذا را با دست خویش

 

به او خورانید .

 

موقعی که خواست زنبیل را به جای اوّل بیاویزد

 

زبان پیرزن به کلماتی که مفهوم نمی شد حرکت

 

نمود ؛ بعد جوان برای حضرت موسی ( ع )

 

غذا آورد و خوردند .

 

موسی ( ع ) سوال کرد حکایت تو با این

 

پیرزن چگونه است ؟ عرض کرد : این پیرزن

 

مادر من است ، چون وضع مادی ام خوب نیست

 

که کنیزی برایش بخرم خودم او را خدمت می کنم .

 

پرسید : آن کلماتی که به زبان جاری کرد چه

 

بود ؟ گفت : هر وقت او را شستشو می دهم و

 

غذا به او می خورانم می گوید : خدا تو را

 

ببخشد و همنشین و هم درجه حضرت موسی ( ع )

 

در بهشت کند موسی ( ع ) فرمود : ای جوان

 

بشارت می دهم به تو که خداوند دعای او را

 

درباره ات مستجاب گردانیده است ، جبرئیل به

 

من خبر داد که در بهشت تو همنشین من هستی .

 

 

 

با چشم ادب نگر پدر را

 

از گفته ی او مپیچ سر را

 

قافیه : پدر ، سر

 

ردیف : را

 

تعداد جمله :2

 

با چشم ادب  پدر را نگر

 

از گفته ی او سر را مپیچ

 

آرایه ی ادبی :

 

در روایتی آمده است : مردی به نام ابراهیم

 

از یاران امام صادق علیه‏ السلام به آن حضرت

 

گفت : پدر من بسیار کهن‏سال و ناتوان است ،

 

به گونه ‏ای که وقتی می ‏خواهد قضای حاجت

 

کند ، او را بر دوش می‏ گیریم و می‏ بریم .

 

حضرت فرمود : « اگر می ‏توانی خودت چنین

 

کاری را انجام بده و با دست خویش برایش لقمه

 

بگیر؛ زیرا چنین خدمتی ، سپر آتش فردای قیامت

 

توست . »

 

چون این دو شوند از تو خرسند

 

خرسند شود ز تو خداوند

 

قافیه :خرسند ، خداوند

 

تعداد جمله :2

 

چون این دو از تو خرسند شوند

 

 خداوند ز تو خرسند شود

 

آرایه ی ادبی :

 

تکرار خرسند و تو

 

ز مخفف از

 

منظور از این دو پدر و مادر است .

 

 

 

چون با ادب و تمیز باشی

 

پیش همه کس عزیز باشی

 

قافیه : تمیز ، عزیز 

 

ردیف :باشی

 

تعداد جمله : 2

 

هر مصراع ، یک جمله ی مرتب است .

 

چون یعنی وقتی

 

 

 

می کوش که هرچه گوید استاد

 

گیری همه را به چابکی یاد

 

قافیه : استاد ، یاد

 

تعداد جمله : 3

 

می کوش

 

که هرچه استاد گوید

 

 همه را به چابکی یاد گیری

 

آرایه ی ادبی :

 

 

 

زنهار مگو سخن به جز راست

 

هر چند تو را در آن ضرر هاست

 

قافیه : راست ، ضررهاست

 

تعداد جمله : 3

 

زنهار( شبه جمله است . )

 

سخن به جز راست مگو

 

هر چند تو را در آن ضرر هاست

 

 

آرایه ی ادبی :

 

تلمیح به احادیث زیر که فرموده پیامبر است :

 

قُولُوا الْحَقَّ وَ لَو عَلَي‌ أنْفُسِكُمْ : حق را بگویید

 

هر چند به ضررتان باشد .

 

النجات فی الصدق : راه نجات در راستگویی است  .

 

 

 

هر شب که روی به جامه ی خواب

 

کن نیک تاّمل اندر این باب

 

قافیه : خواب ، باب

 

تعداد جمله : 2 

 

هر شب که  به جامه ی خواب روی

 

 اندر این باب نیک تاّمل کن 

 

آرایه ی ادبی :

 

تلمیح به حدیث پیامبر : حاسبوا انفسکم قبل

 

ان تحاسبوا : پيش از آنكه به حساب شما برسند

 

خود به حساب خويش برسيد .

 

 

 

کان روز به علم تو چه افزود

 

وز کرده ی خود چه برده ای سود

 

قافیه : افزود ، سود

 

تعداد جمله : 2  

 

کان روز به علم تو چه افزود

 

وز کرده ی خود چه سود برده ای

 

آرایه ی ادبی :

 

تکرار چه

 

کان مخفف که آن ؟

وز مخفف و از

 

 

روزی که در آن نکرده ای کار

 

آن روز ز عمر خویش مشمار

 

قافیه : کار ، مشمار

 

تعداد جمله : 2 

 

روزی که در آن  کار نکرده ای

 

آن روز ز عمر خویش مشمار

 

آرایه ی ادبی :

 

ز مخفف از

 

چرا آرایه های ادبی این شعر چشمگیر نیست ؟

 

 

واژه نامه ی درس 5

 

مهارت :

 

درون مایه :

 

حماسه :

 

فروتن :

 

محتوا :

 

مخاطب :

 

خرسند :

 

زنهار :

 

تأمّل کردن :