تجزیه و تحلیل شعر سخن

با اینکه سخن به لطف آب است کم گفتن هر سخن صواب است (2 جمله)

معنی: درست است که سخن گفتن مانند آب با طراوت و پاکیزه است. اما بهتر است که کمتر حرف بزنیم.

قافیه: آب، صواب ردیف: است، است حرف ربط: با اینکه ترکیب اضافی: کم گفتن هر سخن

آرایه: تشبیه _(سخن به آب تشبیه شده است.) / لطف: وجه شبه نهاد: سخن در مصراع اوّل / کم گفتن هر سخن در مصراع دوم

صواب: درست لطف: نرمی، شادابی، پاکی

آب ارچه همه زلال خیزد از خوردن پر، ملال خیزد (2 جمله)

معنی: با اینکه آب صاف و گوارا و زلال است اما اگر آن را زیاد بخورید باعث اذیت و آزردگی شما می‌شود.

قافیه: زلال، ملال ردیف: خیزد/ خیزد فعل: خیزد (مضارع) حرف ربط: ارچه مخفّف اگرچه ترکیب وصفی: خوردن پُر

قید: زلال، همه

خیزد: ایجاد شدن، پدید آمدن ملال: خستگی، ناراحتی زلال: پاک، صاف

کم گوی و گزیده گوی چون در تا ز اندک تو جهان شود پر (3 جمله)

معنی: کمتر حرف بزن اما سعی کن که سخنان ارزشمند و با ارزش بگویی تا سخنان تو در تمام جهان پخش شوند و همه از آن بهره‌مند شوند.

قافیه: دُر / پر ردیف: ندارد چون: حرف اضافه / ادات تشبیه فعل: گوی (امر) / گوی (امر) / شود (مضارع)

گزیده: سنجیده، برگزیده دُر: مروارید

نهاد: در هر دو جمله مصراع اول نهاد "تو" حذف شده قید: کم / گزیده تا: حرف ربط ز: حرف اضافه (مخفّف از)

آرایه: تشبیه (چون دُر) / تضاد (اندک، پُر) / ضرب المثل کل بیت

لاف از سخن چو دور توان زد آن خشت بود که پر توان زد (3 جمله)

معنی: فقط به سخنان ارزشمند می‌توانیم افتخار کنیم. سخنان کم ارزش مانند خشت (گِل) بی‌ارزش است.

لاف: خود ستایی خشت: نماد سخن بی ارزش خشت: آجر قافیه: دُر، پر ردیف: توان زد، توان زد

چو: حرف اضافه / ادات تشبیه آرایه‌: کنایه (خشت زدن کنایه از پرحرفی) / تشبیه (سخن چون دُر)/ تشبیه (سخن بیهوده مانند خشت) / تضاد (بین دُر و خشت) / ضرب المثل کل بیت

یک دسته گل دماغ پرور از خرمن صد گیاه، بهتر (1 جمله)

معنی: یک دسته‌ی گل که خوشبو هم باشد از صدها دسته‌ی گیاه بی ارزش، ارزشمند‌تر و بهتر است.

نهاد: یک دسته گل دِماغ پرور خرمن: توده، انباشته ترکیب وصفی: گل دماغ پرور / صد گیاه دماغ پرور: خوشبو

فعل: بعد از کلمه بهتر فعل "است" حذف شده است.