جمع مکسر در زبان فارسی

   جمع مُکسّر : برخی از واژه های عربی به دو صورت مفرد و جمع وارد زبان فارسی شده اند؛ گاهی مفرد این واژه ها را با ( ها / ان ) جمع می بندند و گاهی ،جمع عربی آنها   یعنی  صورت مکسّر را به کار می برند.

       وزن های معروف جمع مکسّرعربی که در فارسی کاربرد بیشتری دارند،عبارتند از :

1.اَفعال : جسم ، اَجسام       شریف ، اَشراف                صاحب ، اَصحاب            ضد ، اَضداد          شیء ، اَشیا(ء)                  عدو ، اَعداء                     عضو ، اَعضا (ء)              افق ، آفاق                  حُر ، اَحرار                          میّت ، اَموات                     قول ، اَقوال                  لفظ ، اَلفاظ

2.فُعول : درس ، دُروس        شاهد ، شُهود         قرن ، قُرون          علم ، علوم         ظرف ، ظروف      حَرف ، حُروف

3.فِعَل : حکمت ، حِکم       فرقه ، فِرَق        ملّت ، مِلل       علّت ، عِلل 

4.فُعُل : کتاب :کُتب     مدینه ، مُدُن      طریق ، طرُق      صحیفه ، صُحُف      رسول ، رُسُل 

5.فُعَل : صورت ، صُوَر      تُحفه ، تُحَف      غدّه ، غُدَد        شعبه ، شُعَب      قلّه ، قُلَل

6.فَعالا (ی همراه با الف مقصوره) : هدیه ، هدایا       بلیه ، بلایا         رعیت ، رُعایا        نَصرانی ، نصاری 

7.فَعالِله   : فیلسوف ، فَلاسِفه     فرعون ، فَراعِنه    مَلَک ، ملائِکه     مُلحِد ، مَلاحده    اشعری ، اشاعره 

8.فَعائِل : جزیره ، جزایر     علامت ، علایم      معابه ، معایب     مُصیبت ، مَصایب    حاجت ، حوایج

          مَضیقه ، مَضایق      ضمیر ، ضمایر     دلیل ، دلایل       نصیحت ، نصایح     فضیلت ، فضایل

9.مَفاعِل : مکتب ، مکاتب      مجلس ، مجالس     منبر ، مَنابر      مجری ،مَجاری       مبدأ ، مَبادی    

10.فَعالیل : سلطان ، سلاطین      شیطان ، شَیاطین    قندیل ، قنادیل           ( بسیاری از اسمهای فارسی را هم به این شکل  جمع بسته اند : میدان ، مَیادین  –  فرمان ، فَرامین  –  بُستان ، بَساتین  –  اُستاد ، اَساتید )

11.مَفاعیل : معروف ، مَعاریف     مسکین ، مَساکین        مقدار، مَقادیر         مضمون ، مضامین   اُسطور، اَساطیر                    مجنون ،مَجانین

12.فُعَلا : حَکیم ، حُکَما      شاعر ، شُعَرا       فاضل ، فُضَلا       فقیر ، فُقَرا      ضعیف ، ضُعَفا           نجیب ، نُجَبا   عارف ، عُرَفا       وکیل ، وُکَلا         شریک ، شُرَکا

13.فُعّال : حاکم ، حُکّام        جاهل ، جُهّال         عامل ، عُمّال        حاضر ، حُضّار      نایب ، نُوّاب      طالب ، طُلّاب 

14.فِعال : رَجُل ، رِجال    نکته ، نِکات     جَبَل ، جِبال      قلعه ، قِلاع       بلد ، بِلاد       عبد ، عِباد    خصلت ، خِصال 

15.اَفاعِل : اکبر ، اَکابر     اعظم ، اَعاظم       افضل ، اَفاضل     اجنبی ، اَجانب      مکان ، اَماکن       اَسفل ، اَسافِل